Concentratieproblemen bij kind: wat kun je doen?

De één wiebelt in de klas op zijn stoel, de ander rommelt in zijn la of staart naar buiten tijdens de les. Als kinderen zich niet goed kunnen concentreren, kan dat gevolgen hebben voor de schoolresultaten. Wat kun je doen bij concentratieproblemen kind?

In samenwerking met expert

Eveline Nieuwenhuizen

Orthopedagoog

Wat zijn concentratieproblemen kind?

Een kind met concentratieproblemen kan moeilijk zijn aandacht bij een taak houden of langere tijd met een opdracht bezig zijn. Concentratieproblemen bij een kind kunnen zich op verschillende manieren uiten. Sommige kinderen zijn echte dromers, dromen tijdens de les weg en luisteren daardoor niet meer naar de leerkracht. Andere kinderen kunnen zich niet concentreren omdat ze te snel worden afgeleid, of dat nou door een mug in het lokaal is of een vuilniswagen die voorbij rijdt. Ook actieve, beweeglijke kinderen kunnen moeite hebben om lang stil te zitten en zich op een taak te richten.

Er zijn kinderen die zich wel kunnen concentreren, maar bij wie het door omstandigheden niet lukt. Bijvoorbeeld omdat ze moe zijn, worden afgeleid door klasgenoten of omdat ze de les te moeilijk vinden. Dit is bij de meeste kinderen met concentratieproblemen het geval. Ze moeten nog leren om zich goed en lang te concentreren.

Lees ook: Wat als mijn kind niet kan stilzitten op school?

Concentratieproblemen en ADHD

Anders is het als de concentratieproblemen bij een kind al langer dan een half jaar bestaan, zich niet beperken tot alleen school of thuis, voor het zevende jaar zijn begonnen en zijn algemene functioneren ernstig bemoeilijken. Mogelijk heeft je kind dan (een vorm van) ADHD.

ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) is een ontwikkelingsstoornis die gekenmerkt wordt door concentratieproblemen, hyperactief gedrag en/of impulsief gedrag. Er zijn drie vormen van ADHD. Bij de meest voorkomende vorm zijn er zowel concentratieproblemen en onoplettendheid, als druk en impulsief gedrag. Bij de andere twee vormen is er óf sprake van concentratieproblemen en onoplettendheid, óf van druk en impulsief gedrag.

Heeft een kind alleen concentratieproblemen, dan werd dit vroeger ADD genoemd. ADD wordt tegenwoordig niet meer als aparte diagnose gesteld, maar de afkorting wordt nog wel gebruikt om het verschil aan te geven in de manier waarop ADHD zich uit. Ook kinderen die in hun gedrag niet opvallend druk of impulsief zijn, kunnen dus ADHD hebben.

ADHD komt bij ongeveer vijf procent van de kinderen voor en komt twee- tot driemaal zo vaak voor bij jongens als bij meisjes.

Lees ook: Wat als mijn kind niet kan stilzitten op school?

Concentratieproblemen kind per leeftijd

Hoe lang een kind zich kan concentreren op een taak, verschilt per leeftijd, vooral als het gaat om een opgedragen taak. We laten hierbij de urenlange bouwen-met-legosessies even buiten beschouwing.

De aandachtsspanne van peuters en kleuters is een stuk korter dan die van tieners. Naarmate je kind ouder wordt, leert hij zich steeds beter concentreren op een taak.

Gemiddeld geldt:

een kind van zes jaar kan tien minuten gefocust zijn
een kind van tien jaar twintig minuten
een kind van dertien jaar en ouder zo’n dertig minuten

Hoe goed een kind zich kan concentreren verschilt niet alleen per leeftijd, maar ook per kind. De ene tiener vindt schoolwerk leuk en kan zonder problemen twintig minuten huiswerk maken, terwijl zijn klasgenoot hier veel moeite mee heeft. Maar misschien kan datzelfde kind wel een uur lang gefocust lego bouwen. Dat heeft te maken met het verschil tussen vrijwillige concentratie (iets doen wat je zelf leuk vindt) en gedwongen concentratie (een verplichte taak doen die je zelf niet zo leuk vindt). Gedwongen concentratie is een stuk lastiger; niet alleen voor kinderen, ook voor volwassenen. Toch is het belangrijk dat een kind zich ook leert concentreren op taken die hij minder leuk vindt. Daar kun jij je kind bij helpen.

Oorzaak concentratieproblemen kind

Concentratie heeft voor een groot deel te maken met motivatie. Waarom is het maken van huiswerk een dagelijkse strijd? Waarom vergeet je kind om zijn jas op te hangen aan de kapstok? Terwijl een half uur lang geconcentreerd gamen hem misschien geen enkele moeite kost. Vrijwillige concentratie gaat nou eenmaal een stuk makkelijker dan gedwongen concentratie: iets doen wat je leuk vindt werkt motiverend.

Ook aanleg speelt een rol. Het ene kind is gevoeliger voor afleiding en prikkels dan het andere kind. Het ene kind vindt het leuk om te leren voor school, het andere kind niet. Daarnaast kunnen concentratieproblemen bij een kind ontstaan omdat een taak of de lesstof te moeilijk of juist te makkelijk is. Als je kind de lesstof niet goed kan volgen, dwalen zijn gedachten sneller af. Hetzelfde geldt als je kind juist alle lesstof al snapt, waardoor de les saai voor hem wordt.

Concentratieproblemen kunnen ook komen doordat je kind in een extreme ontwikkelingsfase zit: de prepuberteit. Zijn hersenen ontwikkelen zich razendsnel en zijn hormonen slaan op hol. Dat heeft gevolgen voor zijn bewustzijn en gedrag. Kinderen in de prepuberteit hebben hun impulsen nog onvoldoende onder controle en hebben moeite met plannen. Kinderen kunnen in deze fase daarom erg impulsief en chaotisch zijn. Dat helpt niet bepaald als je kind zich probeert te concentreren.

Lees ook: Wanneer begint de prepuberteit en hoe herken je het?

Concentratieproblemen kind verbeteren: tips

Concentreren kun je je kind leren. En daar kun jij je kind bij helpen, met deze tips:

· Achterhaal de oorzaak concentratieproblemen kind

Als je je gaat verdiepen in de concentratieproblemen van je kind, ontdek je soms een oorzaak. Dat kan van alles zijn. Liggen de concentratieproblemen aan het tijdstip van de dag? Is er iets wat hem bezighoudt? Zijn er problemen thuis, zoals een echtscheiding, verhuizing, ruzie? Is je kind verliefd? Als je de oorzaak weet, kun je daarover praten met je kind. Hem even zijn hart laten luchten, zodat er ruimte in zijn hoofd komt om zich beter te concentreren.

TIP: Praten over school: zo vertelt je kind meer

· Samen plannen

Kinderen in de prepuberteit hebben vaak moeite met organisatie en planning. Het combineren van schoolwerk, sport en sociale activiteiten zorgt al snel voor gebrek aan overzicht. Je kind weet nog niet goed wat hij prioriteit moet geven. Je kunt je kind helpen door samen alle taken op een rijtje te zetten en aan te geven wat er als eerste moet gebeuren. Wanneer je kind een duidelijk doel heeft, kan hij zich beter concentreren.

· Verdeel grote projecten in kleine taken

Grote projecten kunnen overweldigend zijn: waar moet je beginnen? Door opdrachten op te splitsen in kleinere taken, wordt het makkelijker om overzicht te krijgen. Het motiveert je kind ook als hij weer een deel af heeft. Dit werkt voor huiswerk, maar ook voor taken als opruimen. Geef kleinere opdrachten, zoals: ‘Ruim eerst je kleren op. Goed gedaan, leg nu alle boeken in de kast. En als laatste nog even je knutselspullen in de la leggen.’

· Zorg voor afwisseling

Houd er rekening mee dat kinderen een kort concentratievermogen hebben, door te zorgen voor afwisseling. Heeft hij twintig minuten naar een verhaal geluisterd, laat hem dan daarna iets anders doen

· Doe iets op niveau

Als een opdracht te makkelijk of juist te moeilijk is, raakt een kind snel afgeleid. Laat je kind daarom iets doen wat goed bij zijn niveau past. Het lijkt wat tegenstrijdig, maar probeer hem toch ook te leren dat hij soms dingen moet doen die niet zo leuk of interessant zijn – misschien wel omdat ze niet op zijn niveau zijn. Herinner hem eraan dat hoe sneller de vervelende opdracht af is, hoe meer tijd er overblijft voor leuke dingen.

· Gebruik een stopwatch

Stimuleer je kind met een stopwatch of time timer om een taak binnen een bepaalde tijd af te krijgen. Maak er wel een spelletje van, zodat je kind er plezier in krijgt en het een volgende keer nog sneller wil doen. Let ook op dat hij de taak daardoor niet gaat afraffelen.

· Geef complimenten

Kinderen willen graag dingen goed doen. Geef niet alleen complimenten voor een goed eindresultaat, maar juist als je ziet dat hij geconcentreerd met iets bezig is. Dan blijft hij graag zijn best doen, ongeacht hoe goed iets lukt.

· Belonen

Hersenen van kinderen zijn erg gevoelig voor beloning. Je kunt je kind stimuleren zich te concentreren door hem te belonen als hij zijn doel heeft gehaald. ‘Als je het eerste werkblad af hebt, mag je tien minuten tv-kijken voor je aan het volgende begint.’ Benoem het behaalde doel nog een keer voordat hij met de volgende uitdaging aan de slag gaat. Stel eventueel een volgende beloning in het vooruitzicht. Geef liever geen cadeautje of snoep als beloning. Een half uurtje tv-kijken, het avondeten bepalen, in bad in plaats van onder de douche, verzin het maar. Hoewel een beloningssysteem goed kan werken, is het wel belangrijk dat je het niet te lang gebruikt, dan verliest het zijn kracht.

· Train met geheugenspelletjes

De Amerikaanse psycholoog Robert Rosario Rueda liet zien dat een vijfdaagse training de concentratie bij vier- tot zesjarigen verbetert en ze hoger laat scoren op een intelligentietest. Hij deed dat met een computerspelletje; hoe meer de kinderen oefenden, hoe efficiënter ze reageerden. Thuis kun je de concentratie trainen met geheugenspelletjes als memory of ‘ik ga op reis en ik neem mee…’. Maar ook met gezelschapsspellen als schaken, dammen, Dokter Bibber of de Zenuwspiraal leert je kind zich te concentreren.

· Kies een rustige, opgeruimde werkplek

Moet je kind huiswerk maken of oefenen voor gitaarles, zorg dan voor een opgeruimde kamer of werkplek. Hoe minder spullen er om je kind heen liggen, hoe minder hij wordt afgeleid. Dat betekent ook: geen telefoon binnen handbereik. Zet de tv en radio uit en ga zelf ook iets rustigs doen. Blijf bij je kind in de buurt, maar probeer hem zo min mogelijk af te leiden.

· Geef duidelijke grenzen aan

Kinderen vinden het moeilijk om overzicht te houden en hebben daarom grenzen nodig. Is je kind een spelletje aan het doen, maar moet hij ook nog oefenen op de piano, geef dat dan vijf minuten van tevoren aan. Zo kan je kind die overgang beter aan en is hij sneller geconcentreerd.

· Mindfulness of yoga voor kinderen

Yoga en mindfulness kunnen helpen om rust in je hoofd te krijgen en je beter te concentreren. Doe een korte meditatie-oefening voor kinderen, of probeer samen wat rustgevende yogahoudingen voor kinderen. Zo verwerkt je kind prikkels en kan hij daarna met frisse focus iets anders gaan doen. Lees hier meer over mindfulness voor kinderen.

· Homeopathie concentratieproblemen kind

Homeopathie kan soms helpen bij concentratieproblemen bij kinderen. Een homeopaat kijkt eerst naar de mogelijke oorzaak van de concentratieproblemen en kan je dan adviseren over homeopathische oplossingen.

· Genoeg slaap, beweging en gezonde voeding

Goed slapen en gezond eten is belangrijk voor het geheugen en de concentratie. Gamen, de mobiele telefoon en andere schermen hebben een negatieve invloed op de nachtrust: laat je kind een uur voordat hij gaat slapen geen schermen meer gebruiken en ze niet meenemen naar zijn kamer. Ook sporten/bewegen kan het concentratievermogen van je kind verbeteren. Het helpt zelfs al om met de fiets of lopend naar school te gaan. Verder is het belangrijk dat je kind genoeg drinkt (water) en een gezond ontbijt eet voordat hij naar school gaat. En geef hem eens walnoten, blauwe bessen, avocado of pure chocola als tussendoortje: de voedingsstoffen die hierin zitten helpen de concentratie.

· Maak game-afspraken

Houd ook het gamegedrag van je kind in de gaten. Maak hier samen duidelijke afspraken over. Net als hoe vaak hij zijn telefoon mag gebruiken, en op welke tijdstippen.

Lees ook: Hoeveel slaap heeft een kind nodig?

Beter concentreren op school

Ook op school is het fijn als je kind zich beter kan concentreren. Daar zijn verschillende tips en hulpmiddelen voor. Heeft je kind last van concentratieproblemen in de klas, bespreek de volgende opties dan eens met zijn leerkracht:

Kan je kind moeilijk stilzitten, waardoor hij zich niet goed kan concentreren? Probeer dan eens een ‘wiebelkussen’. Op zo’n kussen moet hij zijn spieren gebruiken om rechtop te kunnen zitten, en beweegt hij dus zittend.
Overleg of je kind een extra pauze kan krijgen tijdens het maken van een taak, zodat hij tussendoor even de klas uit mag. Kinderen die erg beweeglijk zijn, hebben vaker de behoefte om even te rennen of te springen. Als de leerkracht je kind tien keer de gang op en neer laat springen, kan dat al helpen om zich daarna weer beter te concentreren.
Als je kind in de klas continu zit te friemelen aan zijn etui, potloden of wat hij maar te pakken krijgt, geef hem dan een speciaal friemel-speeltje mee. Denk aan een fidget spinner, een fidget cube of een tangle. Veel kinderen vinden het fijn om iets in de hand te hebben in de klas, dat kan zelfs helpen voor de concentratie.
Wordt je kind erg afgeleid door rumoer in de klas? Dan is er misschien een rustige plek waar hij mag werken. Of geef hem een geluiddichte (noise cancelling) koptelefoon mee of een koptelefoon waarop hij rustige muziek kan luisteren, dat helpt sommige kinderen ook.

Gesponsord

Baby- en kinderkleding shops

Test concentratieproblemen kind

Zijn de concentratieproblemen opvallend aanwezig en twijfel je of je kind misschien een concentratiestoornis heeft, dan zou je hem kunnen laten testen. Dat kan bij een orthopedagoog of (kinder)psycholoog. Er zijn verschillende testen voor kinderen die inzicht geven in hun aandacht en concentratie. Maak je je zorgen over de concentratieproblemen van je kind, bespreek dit dan met de interne begeleider op school, de huisarts of op het consultatiebureau. Lees er hier meer over: Heeft mijn kind ADHD?

Bronnen: GGD, Heutink Kenniscentrum

Dit artikel is tot stand gekomen en goedgekeurd door artsen en andere (medische) deskundigen van het Ouders van Nu expertteam.