Het temperament van je kind (+ opvoedtips)

Kinderen kunnen verschillende temperamenten hebben. Het ene kind is altijd enorm enthousiast, maar ook snel driftig. Het andere kind is minder uitbundig, maar blijft kalm in lastige situaties. Hoe herken je het temperament van je kind? En hoe kun je daar het beste mee omgaan?

In samenwerking met expert

Tischa Neve

Kinderpsycholoog

Wat is temperament?

De term temperament staat voor de aangeboren karaktereigenschappen die bepalen hoe iemand op prikkels en situaties reageert. De één reageert heftig op een situatie, met veel emotie, terwijl iemand anders in dezelfde situatie heel rustig blijft. Dat geldt ook voor kinderen, al van jongs af aan. De ene baby laat zodra hij wakker wordt merken dat hij dorst heeft, door direct hard te gaan huilen, terwijl de andere baby rustig op zijn handjes gaat sabbelen en pas na een tijdje gaat jammeren. En de ene dreumes móet en zal vooruit tijgeren om een speeltje te pakken, terwijl een ander kind lekker blijft liggen waar hij ligt.

Temperament is aangeboren: al van jongs af aan kun je bij een baby bepaalde karaktereigenschappen herkennen. Temperament lijkt voor een groot deel erfelijk te zijn. Toch kan het zo zijn dat jouw kind een hele ander aard heeft dan jij. Dat kan lastig zijn en leiden tot onbegrip. Misschien ben jij van nature heel rustig en begrijp je niet goed waarom jouw kind altijd zo heftig reageert. Of misschien ben je zelf heel extravert en vind je het jammer dat jouw kind zo verlegen is.

Het temperament van je kind is niet te veranderen, maar je kunt er wel mee leren omgaan, waardoor je je kind waarschijnlijk ook beter leert begrijpen.

Tip: Het boek ‘Vurig sensitief opvoeden’ geeft handvatten voor gevoelige kinderen met een sterke wil

Verschillende temperamenten

In de Griekse oudheid werd er voor het eerst onderscheid gemaakt in verschillende temperamenten, door de arts Hippocrates. Hij beschreef er vier:

Melancholisch (somber, dromerig)
Sanguinisch (vurig, energiek)
Flegmatisch (rustig, kalm)
Cholerisch (snel driftig, enthousiast)

Hippocrates dacht dat het temperament wordt bepaald door de balans van de vier lichaamssappen in je lijf; bloed, slijm, zwarte gal en gele gal. Iemand met veel zwart gal zou melancholisch (zwartgallig) van aard zijn. En iemand met veel bloed zou een sanguinisch temperament hebben, et cetera. Deze klassieke indeling van temperamenten vormt nog steeds de basis voor veel hedendaagse indelingen. Maar inmiddels zijn er al heel veel nieuwe indelingen van temperamenten gemaakt, die beter toepasbaar zijn op onze huidige wereld.

Temperamenten bij kinderen

Tijdens de afspraken op het consultatiebureau heb je waarschijnlijk wel eens de vraag gekregen: ‘Hoe zou jij je kind omschrijven?’ Uit je antwoord probeert de jeugdarts of jeugdverpleegkundige af te leiden hoe de aard van je kind is. Ouders reageren vaak met antwoorden als: ‘mijn kind is best makkelijk’, of ‘het is een pittig meisje’, of ‘hij is gevoelig’, of ‘hij is erg vrolijk, maar ook snel driftig’.

Maar waarschijnlijk reageert geen ouder met: ‘mijn kind is erg flegmatisch’. Bij kinderen wordt er eigenlijk nog niet gesproken van een melancholisch of een flegmatisch temperament, et cetera. In de jeugdgezondheidszorg wordt vooral gesproken over een ‘makkelijk’ temperament of een ‘moeilijk’ temperament. Een kind met een ‘moeilijk’ temperament wordt ook wel een ‘temperamentvol kind’ genoemd.

De aard van je kind kun je omschrijven door deze zeven kenmerken te gebruiken:

Humeur (grondstemming): is het humeur van je kind meestal goed, is hij vaak vrolijk? Of is hij regelmatig humeurig, vaak chagrijnig of snel boos?
Emotionaliteit: reageert je kind vaak fel op situaties, met heftige emoties (bang, agressief, ontroostbaar), of blijft hij juist vaak onbewogen en is hij niet zo snel bang of verdrietig?
Aanpassingsvermogen: hoe reageert je kind op iets nieuws; positief of negatief? Is je kind nieuwsgierig of trekt hij zich terug en wil hij er niets van weten? En past hij zich makkelijk aan of heeft hij moeite met veranderingen?
Doorzettingsvermogen: is je kind een echte doorzetter en blijft hij proberen tot iets lukt, of geeft hij al snel op?
Prikkelgevoeligheid: is je kind gevoelig voor prikkels? Is hij snel afgeleid of kan hij zich juist heel goed afsluiten en concentreren op zijn werkje?
Beweeglijkheid: is je kind erg actief en altijd in beweging? Houdt hij van klimmen, rennen en springen? Of is je kind rustiger, passief, en kan hij goed stilzitten?
Regelmaat van zijn biologische ritme: sommige kinderen slapen en eten heel regelmatig (en zijn ook erg gebaat bij regelmaat), andere kinderen slapen en eten erg onregelmatig en zijn daar flexibeler in.

Lees ook: 8x praktische tips voor ouders met een temperamentvol kind

Moeilijk of makkelijk

Op basis van de zeven bovenstaande kenmerken worden grofweg drie temperamenten bij kinderen onderscheiden.

Moeilijk temperament (temperamentvol kind)

Baby’s met een moeilijk temperament (ongeveer tien procent van de kinderen) hebben vaak een onregelmatig ritme. Ze willen dus niet op regelmatige tijden eten en slapen. Als kind passen ze zich vaak moeilijk aan en trekken ze zich terug bij nieuwe, onbekende situaties. Ze hebben vaak een negatieve stemming, waardoor ze veel huilen of heftig kunnen reageren. Een moeilijk kind kan snel van slag of gefrustreerd zijn.

Makkelijk temperament

Baby’s met een makkelijk temperament zitten al gauw in een regelmatig ritme. Kinderen met een makkelijke aard huilen weinig, hebben een positieve stemming en zijn meestal vrolijk en nieuwsgierig. Ze passen zich makkelijk aan in een nieuwe situatie. Ze kunnen zich goed concentreren. Dit soort kind is niet zo snel gefrustreerd of boos.

Langzame starter (‘slow to warm up’)

Een langzame starter zit er een beetje tussenin. Baby’s met dit temperament hebben een redelijk regelmatig ritme. Het humeur neigt naar de negatieve kant, maar ze zijn minder fel dan kinderen met een ‘moeilijk’ temperament. Ze reageren vaak in eerste instantie wat negatief op nieuwe situaties: ze moeten echt even wennen, maar na een tijdje passen ze zich wel aan. Langzame starters zijn over het algemeen niet zo beweeglijk en ook niet heel nieuwsgierig. Deze kinderen zijn vooral wat afwachtend; ze kijken eerst hoe andere kinderen iets aanpakken, voordat ze het zelf proberen. In een groep zijn deze kinderen vaak wat stiller.

Daarnaast zijn er heel veel kinderen die niet echt in één van de bovenstaande ‘hokjes’ zijn te plaatsen. Hun aard is meer een mengvorm, waarbij kenmerken van de verschillende temperamenten worden gecombineerd.

Lees hier meer over mindfulness voor kinderen.

Onbegrip over moeilijk temperament

Soms kan er onbegrip vanuit je omgeving zijn als je een temperamentvol kind hebt. Misschien worden er zelfs wel eens vervelende opmerkingen gemaakt, bijvoorbeeld dat het aan de ouders ligt als een kind zo heftig reageert. Maar dat is niet waar; je kunt de aard van je kind niet veranderen. Het zijn aangeboren karaktereigenschappen.

Onthoud dat het ene temperament niet slechter is dan het andere. Ze hebben allemaal hun voor- en nadelen. Zo kan een ‘moeilijk’ kind vaak beter risico’s en moeilijkheden inschatten dan heel positieve kinderen. Een afwachtend kind brengt zichzelf minder snel in de problemen dan een heel enthousiast en impulsief kind. En een koppig kind is misschien soms heel lastig, maar met een sterke wil en vastberadenheid kun je ver komen in het leven. Blijf die kwaliteiten van je kind dus ook zien! Als jij je kind goed begeleidt, zullen uiteindelijk de voordelen van zijn temperament steeds vaker naar voren komen, en de nadelen minder vaak.

Probeer de spirit van je kind in elk geval te accepteren zoals het is. Als het niet past bij jouw temperament, maar jij toch blijft vasthouden aan je eigen verwachtingen van je kind, bestaat de kans dat er uiteindelijk gedragsproblemen bij je kind ontstaan.

Lees ook: Wanneer spreek je van een gedragsprobleem?

Gesponsord

Baby- en kinderkleding shops

Omgaan met een temperamentvol kind (+ opvoedtips)

Elk kind is anders van nature en daar moet je als ouder mee leren omgaan. Meestal leer je dat op den duur vanzelf. Maar soms botst. Vooral temperamentvolle kinderen kunnen het hun ouders best wel eens lastig maken. In dat geval kan het veel tijd en moeite kosten om met het temperament van je kind te leren omgaan. Op het consultatiebureau kun je de moeilijkheden bespreken en tips krijgen hoe je er het beste mee kunt omgaan.

Het belangrijkste is om rekening te houden met het temperament van je kind, door je eigen gedrag erop af te stemmen. Een aantal opvoedtips op een rijtje:

Zorg voor structuur en voorspelbaarheid
Een temperamentvol kind vindt het moeilijk om met verrassingen of nieuwe situaties om te gaan. Hij wil weten waar hij aan toe is en houdt daarom van structuur, regelmaat en een voorspelbaar dagritme. Je kind vindt het fijn als dingen lopen zoals hij het van tevoren in zijn hoofd had. Routines vindt hij heerlijk. Gaan jullie een keer iets bijzonders doen? Kondig dat dan op tijd aan, zodat je kind zich erop kan voorbereiden. Loopt de dag toch anders dan verwacht, dan kan je kind daardoor van slag raken. Vertel in zo’n geval dus ook op tijd dat de plannen veranderd zijn (als dat mogelijk is), zodat hij zijn verwachtingen nog kan aanpassen
Zorg voor rust, eten en drinken op de juiste momenten
Een temperamentvol kind kan op de meest onverwachte momenten gefrustreerd raken of een driftbui krijgen. Of is het misschien toch niet zo onverwacht? Vaak ontstaan driftbuien op momenten dat je kind moe is of honger of dorst heeft. Daarom is het belangrijk om dat voor te zijn. Zorg dat je kind altijd op tijd eet en drinkt, maar ook af en toe pauze neemt. Heeft je kind de hele ochtend gerend en gespeeld in de speeltuin? Zorg dan dat hij daarna een uurtje rustiger aan doet; ga even met hem tekenen of een boekje lezen. Zo kan hij bijtanken. Tips van kinderpsycholoog: zo blijf je rustig tijdens een heftige driftbui.
Toon begrip
Je temperamentvolle kind kan snel boos worden of gefrustreerd raken. Als jij in zo’n situatie tegen hem ingaat, raakt je kind waarschijnlijk nog meer overstuur. Beter is het om naar je kind te luisteren en begrip te tonen voor zijn gevoelens. Neem hem serieus. Zeg bijvoorbeeld: ‘ik begrijp dat je liever naar de speeltuin wilt’, of ‘ik snap dat je boos bent omdat je nog even tv wilde kijken’. Je hoeft hem daarin dan niet zijn zin te geven, maar de bevestiging van zijn gevoelens kan al helpen om je kind weer tot bedaren te krijgen. Leg vervolgens rustig uit waarom het niet mag en vertel daarna wanneer het op een later moment wél mag.
Geef je kind de controle
Oké, niet helemaal natuurlijk. Jij houdt de controle, maar je geeft je kind het gevoel dat hij ook de controle heeft, binnen jouw grenzen. Een temperamentvol kind vindt het namelijk fijn om dingen zelf te bepalen. Het werkt bijvoorbeeld goed om je kind keuzes te geven: ‘wil je dit blauwe shirt aan of deze rode?’ en ‘gaan we eerst tandenpoetsen of eerst je gezicht wassen?’. Een andere truc die goed werkt, is om je kind vragen te stellen in plaats van opdrachten te geven. Dus in plaats van te zeggen dat hij zijn schoenen en zijn jas aan moet doen, kun je zeggen: ‘We gaan zo naar school, wat moet je dan nog aantrekken?’ Dat geeft je kind een gevoel van verantwoordelijkheid.
Maak verbinding
Kinderen met een moeilijk temperament willen gehoord en gezien worden door hun ouders. Daarom is het belangrijk om regelmatig echt verbinding te maken met je kind. Bouw samen een auto van Lego, speel een uurtje samen met de poppen of ga er met zijn tweetjes een middag op uit. Maak ook verbinding op de momenten dat het even minder goed gaat: blijf bij je kind als hij een driftbui heeft, luister naar wat hij te vertellen heeft, knuffel hem en zorg dat hij zich veilig en gehoord voelt bij jou.