Alles over pesten: wat als je kind wordt gepest?

Als ouder wil je dat je kind het naar zijn zin heeft op school. Toch zegt tien procent* van de kinderen in het basisonderwijs en het speciaal onderwijs dat zij minstens een keer per maand slachtoffer zijn geweest van pesten. Wat kun je doen als jouw kind dit overkomt?

In samenwerking met expert

José Sagasser

Pedagoog

* Van de tien procent die zegt gepest te zijn, geeft bijna zeven procent aan maandelijks gepest te zijn en ruim drie procent wekelijks. Klik hier voor het volledige rapport over pesten van het Nederlands Jeugdinstituut.

Wat is pesten?

Pesten is het systematisch en langdurig uitoefenen van psychologisch of fysiek geweld door één of meerdere kinderen tegen één kind. En dat ene kind kan zichzelf niet (langer) verdedigen. Er is dus sprake van een ongelijke machtsverhouding tussen degene die pest en de gepeste.

Vormen van pesten

Kinderen die pesten, zijn op zoek naar macht. Dit gebeurt face to face of online. Er zijn verschillende vormen:

• Verbaal pesten, bijvoorbeeld: kwetsende opmerkingen maken, schelden, dreigende taal gebruiken.
• Fysiek pesten, bijvoorbeeld: slaan, schoppen, duwen, spugen.
• Materieel pesten, bijvoorbeeld: materiaal van anderen beschadigen, kwijt maken of stelen.
• Sociaal en relationeel pesten, bijvoorbeeld: uitsluiten, roddels of geruchten verspreiden.
  

Hoe weet je of je kind wordt gepest

Pesten komt vooral voor op momenten dat er geen toezicht is. Dus als een leraar uit de klas is, tijdens de pauzes op school en in kleedkamers. Kinderen die gepest worden, praten daar vaak niet over met hun ouders. Ze schamen zich, zijn bang dat ze niet geloofd worden of denken dat het hun eigen schuld is. Deze signalen kunnen erop wijzen dat je kind gepest wordt:

• hoofdpijn
• buikpijn
• zijn schoolresultaten gaan plotseling achteruit
• zijn boeken of andere spullen zijn kwijt of kapot
• hij isoleert zich van de anderen, soms met één vriend(in)
• hij is vaak betrokken bij samenscholingen of opstootjes in de klas of op het schoolplein
• hij is afwezig (met zijn gedachten ergens anders)
• hij zoekt de veiligheid van de leraar op
• hij wordt vaak als laatste gekozen bij het indelen van groepjes, bijvoorbeeld bij de gymles
• hij spijbelt (dit gebeurt op de middelbare school), gaat niet graag naar school

Dit zijn vooral signalen van passieve slachtoffers. Je hebt ook provocerende slachtoffers. Zij pesten anderen niet, maar kunnen agressief reageren. Ook kunnen ze gaan vleien of klikken. Anderen ergeren zich aan provocerende slachtoffers.

3 belangrijke tips: zo kom je erachter of je kind wordt gepest.

Wat is het verschil tussen pesten en plagen?

Er is een groot verschil tussen pesten en plagen. Als je kind wordt geplaagd, kan altijd terug plagen en ontstaan er geen problemen. Plagen is niet gemeen, je kind kan erom lachen. Maar let wel op, want als je kind vaak geplaagd wordt kan het omslaan in pesten. Dit zijn de kenmerken van pesten:

• Het is gemeen bedoeld.
• Het herhaalt zich structureel, gedurende een langere periode.
• De verstandhoudingen tussen de kinderen in de klas worden steeds slechter.
• Het gaat vaak gepaard met nare, gemene opmerkingen en het slachtoffer voelt zich gekleineerd.
• Het gepeste kind heeft vaak lichamelijke en psychische klachten zoals buikpijn, hoofdpijn, neerslachtigheid, prikkelbaarheid.
• Er is sprake van een machtsverschil. Het slachtoffer is niet in staat tegen de sterkere partij (de pestkop met de meelopers) te verweren.Bij plagen:
• Is het veel minder gemeen dan pesten.
• Is het van korte duur en niet structureel.
• Gaat het soms in de vorm van een onaardige opmerking, maar het geplaagde kind krijgt geen psychische of lichamelijke klachten. Bovendien is de geplaagde vaak al snel weer vergeten wat er is gebeurd, omdat het niet veel voorstelde.

Of het pesten of plagen is, bepaalt de ontvanger. De zender kan het nog zo leuk bedoelen of zeggen, de ontvanger bepaalt uiteindelijk.

Meer lezen: Wat als jouw kind niet populair is, moet je je daarmee bemoeien? 

Pesten op school

‘Mam, ik word gepest’: het kan je als moeder echt in je hart raken. Misschien is je kind een buitenbeentje in de klas, misschien is hij niet zo weerbaar en staat hij tegenover een sterk, ouder kind of nog erger: tegenover een hele groep. Klasgenoten doen soms niks, omdat ze zelf ook bang zijn om gepest te worden. De daders hebben niet altijd door dat hun gedrag voor een ander bedreigend is. Ook ouders kunnen verbaasd zijn als ze horen dat hun ‘lieverd’ anderen te grazen neemt.

Hoe graag je het misschien ook zult willen, je kunt niet voorkomen dat je kind gepest wordt. Pesten gebeurt meestal als een kind ‘anders’ is dan de norm, maar die norm verschilt per school en zelfs per klas. Als de norm een zesje is en je kind steeds negens haalt, kan hij gepest worden. Maar ook als hij rood haar heeft of verlegen is.

Lees ook: Dit experiment laat zien wat pesten met een kind doet (en dat is niet  mis)

Wat kun je doen?

Als je hoort dat je kind wordt gepest, wil je misschien meteen op die pestkop afstappen. Toch kun je dat beter niet doen. De kans is groot dat hij je kind uit wraak alleen maar harder aanpakt. Dit kun je wel doen:

• Neem je kind en zijn gevoelens serieus! Luister, vraag door en probeer niet meteen een oordeel te vellen. Wees er vooral voor je kind en laat merken dat je voor honderd procent achter hem staat.
• Probeer samen naar oplossingen te zoeken. Wat past bij je kind?
• Soms heeft een kind baat bij een (weerbaarheids)training of een sport.
• De eerste logische stap is vaak een gesprek met de leerkracht of een vertrouwenspersoon op school. Hij kan wellicht helpen met vervolgstappen.

Doe dat na schooltijd als er geen andere kinderen bij zijn, anders is het niet prettig voor je kind. De leerkracht kan met de betreffende leerlingen om tafel gaan zitten en naar beide kanten van het verhaal luisteren. Soms betrekt een leerkracht de hele klas bij de situatie en maken ze met z’n allen omgangsregels. Soms betrekt de school ook ouders bij de situatie. Bijvoorbeeld tijdens een ouderavond over pesten of over sociale ontwikkeling.

10 tips: dit moet je zeker niet of juist wél zeggen als je kind wordt gepest.

Anti-pestprotocol

Veel scholen hebben een anti-pestprotocol waarin staat hoe de school pestgedrag signaleert en aanpakt. Het hebben van zo’n protocol is niet verplicht. Wel moet elke school in Nederland een beleid voeren gericht op het aanpakken en tegengaan van pesten.

Een goed anti-pestprotocol geeft kinderen, leraren en ouders duidelijkheid over hoe er gehandeld wordt wanneer er wordt gepest. Door het protocol te volgen, ontstaat er een samenwerking tussen alle betrokkenen. Denk aan het slachtoffer, de pester, een leraar, overige klasgenoten en ouders. Met het protocol laat de school ook zien dat pesten serieus wordt genomen en wordt aangepakt.

Lees hier meer over anti-pestprogramma’s, zoals Kanjertraining, op basisscholen.

Mijn kind pest

Je moet er niet aan denken dat je kind wordt gepest, maar wat als jouw kind de pestkop blijkt te zijn? Net als dat een kind niet zegt dat hij gepest wordt, zal een pester ook niet zeggen dat hij pest. Zo herken je een pester:

• hij wil populair zijn
• andere kinderen zijn bang voor je kind
• hij gaat doelbewust te werk om een hogere sociale status te krijgen
• hij laat zich omringen door meelopers
• hij wil graag de baas zijn

Het is belangrijk om het pesten van je kind serieus te nemen en er met je kind over te praten. Maak daarbij duidelijk dat je veel van je kind houdt, maar zijn gedrag afkeurt. Probeer er tijdens het gesprek achter te komen waarom hij kinderen pest.

Lees meer: Dit kun je doen als je merkt dat je kind een pestkop is?

Praten over schooldag

Kinderen vertellen lang niet altijd dat ze gepest of geplaagd worden. Kinderen vertellen in het algemeen niet zo veel over hun dag omdat ze vaak allang weer kwijt zijn wat er bijvoorbeeld die ochtend is gebeurd. Om meer te weten te komen van de schooldag van je kind zou je de volgende open vragen kunnen stellen.

• ‘Wat was het leukste wat je hebt gedaan vandaag?’
• ‘Wat voor iets geks/leuks deed de meester/juf vandaag?’
• ‘Als je iets mocht veranderen aan wat de meester/juf vandaag heeft gedaan, wat zou dat dan zijn?’
• ‘Met wie heb je gespeeld in de pauze en met wie niet? Waarom niet?’
• ‘Als je iemand uit je klas naar de maan mocht sturen, wie zou dat dan zijn?’De antwoorden op deze vragen kunnen waardevol zijn. Neem de antwoorden van je kind serieus en zoek contact met de juf of meester als je denkt dat er iets aan de hand is.

Cyberpesten

Steeds meer kinderen zijn (steeds jonger) online actief. Ze maken gebruik van sociale media, bekijken filmpjes op YouTube of spelen online games. Dit kan leuk en leerzaam zijn, maar het internet heeft ook minder leuke kanten. Steeds meer kinderen zijn ook slachtoffer van cyberpesten. Je kind wordt niet recht in zijn gezicht gepest, maar er is fysieke afstand en het kan anoniem.

Helaas kun je moeilijk voorkomen dat je kind het slachtoffer wordt van cyberpesten. Maar als je oplettend blijft kun je het wel in een vroeg stadium opmerken. Deze tips kunnen daarbij helpen.

Handige boeken over pesten:

Bronnen: Nederlands Jeugdinstituut en Stop Pesten Nu