Heeft mijn kind overgewicht?

Wat is overgewicht?

Er wordt officieel gesproken van overgewicht als er te veel overtollig vet in het lichaam is opgeslagen. Dat kan al op jonge leeftijd gebeuren. Volgens cijfers van het CBS is het percentage kinderen met matig overgewicht in alle leeftijdsgroepen gedaald. Onder de 4- tot 12-jarigen van 8,1 procent in 2022 naar 7,7 procent in 2023.

Het percentage kinderen en jongeren dat kampt met ernstig overgewicht laat een ander beeld zien. Daar is in alle leeftijdsgroepen sprake van een stijging. Onder de 4- tot 12-jarigen is het percentage kinderen met ernstig overgewicht gestegen van 3,4 procent in 2022 naar 3,7 procent in 2023.

En dat is een serieus probleem, want overgewicht kan bij een kind leiden tot een te hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten, gewrichtsproblemen, astma en diabetes. Maar het kan ook psychosociale problemen tot gevolg hebben, zoals een laag zelfbeeld. Ook is de kans op pesten groter. Daarom is het goed overgewicht zo snel mogelijk aan te pakken.

Wanneer heeft je kind overgewicht?

Soms is het moeilijk te bepalen of je kind te zwaar is of gewoon lekker mollig. Vooral bij baby's en dreumesen is het normaal als ze vetkussentjes en mollige beentjes hebben. Dit 'babyvet' begint zo rond het tweede levensjaar te verdwijnen. Als je kind vier jaar oud is, is het meestal helemaal verdwenen.

Lees ook: Is mijn baby te dik?

Bij het Centrum voor Jeugd en Gezin (het consultatiebureau) wordt je kind regelmatig gemeten en gewogen en op basis daarvan wordt de groeicurve bijgehouden. Op die manier kan de jeugdarts of jeugdverpleegkundige nagaan of het gewicht in verhouding is met de lengte. Elk kind volgt z'n eigen lijn in de groeicurve. Als jouw kind op een +1- of +2-lijn zit en daarmee dus meer weegt dan gemiddeld, betekent dat niet meteen dat hij overgewicht heeft. Het ene kind is nu eenmaal groter en zwaarder voor zijn leeftijd dan het andere kind. Elk kind dat met zijn gewicht binnen de bovenste en onderste lijn van de groeigrafiek van het consultatiebureau valt, heeft in principe een gezond gewicht.

Dus hoe weet je nou of je kind overgewicht heeft? Net als bij volwassenen kun je aan de hand van de BMI (body mass index) snel en makkelijk bepalen of je kind een gezond of afwijkend gewicht heeft ten opzichte van zijn leeftijd en lengte. Als de jeugdarts op basis van de BMI concludeert dat je kind te zwaar is, geeft hij je advies waarop je kunt letten qua voeding en beweging. Een andere aanwijzing voor overgewicht kan zijn dat je kind van zijn groeilijn afwijkt, doordat hij plotseling veel is aangekomen.

Lees hier meer over de groeicurve voor jongens en de groeicurve voor meisjes.

BMI van je kind berekenen

De jeugdarts houdt het gewicht van schoolgaande kinderen in de gaten. Maar je kunt ook zelf nagaan of je kind een goed gewicht heeft, door zijn BMI te berekenen.

De BMI is op bevolking niveau een voorspeller van verhoogd risico, maar zegt op individueel niveau onvoldoende over de werkelijke gezondheidstoestand. De BMI moet daarom altijd geïnterpreteerd worden door te kijken naar de lichaamssamenstelling, het vetpercentage en de vetverdeling. Hieronder zie je of de berekende BMI past bij de leeftijd van je kind.

BMI-index voor gezond gewicht peuters en kleuters

Is de BMI van jouw kind hoger dan de bovengrens voor een gezond gewicht? Dan is er sprake van overgewicht.

Wat is de oorzaak van overgewicht bij kinderen?

Er kunnen verschillende oorzaken zijn voor overgewicht. Bij twintig procent van de kinderen met ernstig overgewicht of obesitas is er sprake van een medische oorzaak, zoals genetische afwijkingen, medicijngebruik of eerder opgelopen hersenschade. Overgewicht is voor een deel ook erfelijk bepaald. Als er een medische oorzaak is voor het overgewicht van je kind, kan er een behandeling op maat worden gestart.

Maar de belangrijkste oorzaak voor overgewicht bij kinderen is ongezond en te veel eten en te weinig beweging. Die oorzaak is goed aan te pakken door een gezond voedingspatroon in te voeren en ervoor te zorgen dat je kind genoeg beweegt.

Sinds 2024 is het voor ouders mogelijk om een vragenlijst in te vullen om erachter komen welke factoren ervoor gezorgd hebben dat je kind overgewicht heeft gekregen.

Mijn kind is te zwaar, wat nu?

Allereerst: onthoud dat je kind niet de enige is. Overgewicht komt steeds vaker voor onder kinderen. Maar het is wel belangrijk om actie te ondernemen. Er wordt weleens gedacht dat overgewicht vanzelf weer verdwijnt als een kind groter wordt, maar dat is niet zo. En de gevolgen van overgewicht bij kinderen kunnen groot zijn. Die extra kilo's zijn slecht voor de gezondheid, maar het is voor kinderen vooral een sociale belasting. Dikke kinderen horen er vaker niet bij, komen niet goed mee, trekken zich terug, bewegen daardoor nog minder en gaan meer eten uit verdriet. Een vicieuze cirkel die moeilijk is te doorbreken.

Ontwikkelt je kind overgewicht, onderneem dan meteen actie. Hoe eerder je begint, hoe makkelijker het is op te lossen. Een dieet voor kinderen in de groei wordt ten zeerste afgeraden. Kinderen hebben alle voedingstoffen nodig en een dieet waarbij bijvoorbeeld de koolhydraten worden verminderd, kan voor tekorten op langere termijn zorgen.

Vaak zijn er maar kleine aanpassingen nodig om er voor te zorgen dat je kind niet meer boven zijn energiebehoefte op een dag uitkomt. Dit kunnen kleine aanpassingen zijn, zoals enkel beleggen, minder toegevoegde suikers etc.

Uit een onderzoek van het RIVM blijkt dat kinderen die overgewicht ontwikkelen vaak maar 75 kcal per dag te veel binnenkrijgen. Dat staat gelijk aan één glas frisdrank of dertig minuten lopen. Kleine aanpassingen waardoor een kind dagelijks 75 kcal minder binnenkrijgt, of 75 kcal extra verbrandt, hebben dus al invloed op het gewicht van je kind.

Voor de bewustwording kan het ouders helpen om een voedingsdagboek bij te houden. Dit kan in een app, waarbij gelijk de calorieën worden berekend. Dit kan een idee geven, hoeveel hun kind precies binnen krijgt. Hoeveel kcal een kind gemiddeld nodig heeft, staat in de JGZ richtlijn. Let op: dit is gemiddeld. Wanneer ouders hier advies over willen, dan kunnen ze het beste professionele hulp inschakelen.

Is je kind te zwaar, dan is het allereerst verstandig om zijn voedingspatroon goed te bekijken. Eet je kind regelmatig snoep of chips, beperk dit dan en kies voor gezonde(re) tussendoortjes. Belangrijk om hierbij wel op de porties te letten. Als bijvoorbeeld een zakje chips door ongezouten noten wordt vervangen, maar de portie noten is te groot, dan kan het zo maar zijn dat het tussendoortje uiteindelijk meer calorieën bevat dan het zakje chips.

Kijk ook of je kind genoeg beweegt. Dagelijks minimaal een uur is een goede richtlijn. Zet je kind nooit zelf op een streng dieet. Ga liever naar een kinderdiëtist om te overleggen wat je het beste kunt doen om te zorgen dat jouw kind op een gezond gewicht komt.

Check ook dit voedingsschema voor dreumes en peuter met handige dagmenu's

Wat zeg je tegen je kind?

Praten met je kind over een gezonde leefstijl kan prima, gebruik woorden als 'fitter' worden of meer 'energie' krijgen. Kies een rustig moment en een plek waar je kind zich veilig voelt om een gesprek over dit onderwerp te beginnen. Praat niet over lijnen of afvallen, maar leg je kind uit dat door anders te eten en meer te bewegen hij gezonder zal worden. Vertel ook dat gezonder eten niet betekent dat hij nooit meer mag snoepen. Betrek je kind ook in het maken van plannen om gezonder te leven. Laat het wegen van je kind aan een arts of verpleegkundige over.

Het is van belang dat je kind plezier houdt in eten en het niet als verboden gaat zien. Een snoepje op zijn tijd kan dus best, anders wordt het verlangen ernaar alleen maar groter en gaat je kind misschien stiekem snoepen. Leer hem liever dat snoepen oké is, mits met mate.

Overgewicht van je kind aanpakken: tips

• Ga je samen met je kind aan de slag – al dan niet onder begeleiding van een kinderdiëtist. Een kinderdiëtist is gespecialiseerd in begeleiding bij kinderen en zal samen met de ouder een plan op maat maken wat passend is bij heel het gezin. – betrek hem dan zo veel mogelijk in het nieuwe eet- en leefpatroon. Doe samen boodschappen en laat je kind helpen in de keuken.

• Geef je kind drie gezonde maaltijden per dag, met veel groente en fruit. Geef daarnaast twee gezonde tussendoortjes per dag, zoals een stuk fruit, doosje rozijntjes of een soepstengel. Geef liever niet te vaak snoep, koek of chips. Bedenk: wat je niet in huis hebt, kan je kind ook niet opeten.
  
  Probeer daarnaast de tussendoortjes zo voedzaam en gezond mogelijk te maken. Bijvoorbeeld een stukje fruit met wat kwark of een volkoren cracker met pindakaas. Hoe groot het tussendoortje kan zijn is afhankelijk van de rest van het voedingspatroon van jouw kind.
  En het kan helpen om afspraken te maken hoe vaak jouw kind een snoepje of koekje mag.
  

• Zorg ervoor dat je kind genoeg drinkt, maar geef geen frisdrank, energiedrankjes, limonade of yoghurtdrank. Kies liever voor water en thee zonder suiker of melk. Vind je kind water drinken lastig, maak dan een beloningskaart waarop hij een sticker kan plakken na elk glas water. Jullie kiezen samen een activiteit als beloning voor een volle kaart.

• Practice what you preach. Kinderen kijken eerder naar wat jij doet dan dat ze luisteren naar wat je zegt. Geef dus het goede voorbeeld. Eet gezond en beweeg voldoende. Voer die nieuwe gezonde gewoontes dus door in het hele gezin.

• Niet alleen gezond eten en bewegen zijn belangrijk, maar ook de manier waarop over het gewicht en wellicht over je eigen zelfbeeld wordt gepraat. Wanneer je als ouder overgewicht hebt en je praat daar veel negatief over, dan zal je kind dit ook overnemen.
  

• Blijf consequent en geef gezonde tussendoortjes op een vast, voor je kind herkenbaar moment. Je kunt hem best eens een dropje of koekje geven, maar houd het verder bij gezonde tussendoortjes. Geef niet toe als je kind zeurt om snoep, chips of koek. Zo leert hij dat zeuren om lekkers geen zin heeft.

• Maak nieuwe afspraken rondom voeding en beweging visueel, dan is de kans dat een kind er zelf ook aan denkt groter. Je kunt bijvoorbeeld samen een poster maken met de afspraken over het aantal glazen water, bewegen en tussendoortjes.

• Weet wat je je kind geeft. Koop minder vette producten en ga in plaats daarvan voor producten zoals halfvolle of magere melk, 30+-kaas, mager vlees en magere vleeswaren. Lees ook de kleine lettertjes op verpakkingen: wat zijn de ingrediënten, hoeveel calorieën, suikers en vetten zitten erin? Er kan groot op de verpakking staan dat er 0% vet in een product zit, maar misschien staat er wél veel suiker in de ingrediëntenlijst. Lees ook: Zoveel suiker mag je kind (gemiddeld) per dag

• Als je kind ondanks een gezond voedingspatroon toch te zwaar wordt, krijgt hij misschien te weinig beweging. Voldoende beweging is eigenlijk net zo belangrijk als gezonde voeding. Kinderen hebben elke dag minimaal een uur beweging nodig. Dat lijkt misschien veel, maar je komt er best snel aan als je kind lopend of op de fiets naar school gaat en buiten speelt tijdens de pauze of na schooltijd. Ga daarnaast lekker samen naar de speeltuin, fietsen, klimmen, rennen, ravotten, naar het strand, lopend naar de winkel of wandelen met het hele gezin.

• Daarnaast is het verstandig om je kind minimaal twee keer per week een uur intensief te laten bewegen. Denk aan sportlessen, of een flinke wandeling door het bos of over het strand. De gymles op school telt natuurlijk ook mee.

• Om het bewegen leuker te maken, kun je je kind verschillende sporten laten uitproberen. Als hij een sport echt leuk vindt, gaat hij er niet met tegenzin naartoe. Is je kind echt geen sportfan, ga dan vaker samen met je kind naar buiten. Wil jij graag samen met je kind meer gaan bewegen? Lees hier 5 leuke manieren om samen te sporten.

• Reclames voor snoep, frisdrank en speciale kindertoetjes en tussendoortjes hebben veel invloed op kinderen. Zij kunnen nog geen onderscheid maken tussen reclame en de werkelijkheid. Al snapt je kind het niet meteen, leg toch al op jonge leeftijd uit dat reclames worden gemaakt om geld te verdienen en dat de producten niet altijd goed voor je zijn.

• Stabiliseert het gewicht van je kind en werkt hij goed mee, zet daar dan een beloning tegenover. Een leuk uitje of een klein cadeautje bijvoorbeeld. Beloon je kind niet met eten.

Lees ook: 5 recepten voor een gezonde schoollunch

Hoeveel voeding heeft een kind precies nodig?

Hoeveel eten en drinken jouw kind precies nodig heeft, hangt af van allerlei factoren. Een kind kan veel eten op het moment dat hij een groeispurt maakt. Of misschien zit hij in een onderzoeksfase, waardoor hij extra actief is. Logisch dat hij dan wat meer eet. Sommige kinderen zijn van nature beweeglijker, waardoor ze meer 'brandstof' nodig hebben dan anderen. Hoeveel een kind eet, zegt dus niet zo veel. Zolang je kind drie gezonde maaltijden en twee gezonde tussendoortjes per dag eet, mag je ervan uitgaan dat hij een goed eetpatroon heeft. Of hij een of twee boterhammen eet bij het ontbijt of de lunch, maakt niet uit. Als hij maar niet overmatig zoet of vet eet. Naast wat er wordt gegeten is het wel ook belangrijk hoeveel er wordt gegeten. Als een kind 'gezond' eet, maar wel te veel, dan kan dat alsnog leiden tot een stijgend gewicht.

Lees hier meer over de dagelijks aanbevolen voeding voor kinderen.

Naar de kinderdiëtist

Als het niet goed lukt om het voedingspatroon van je kind te veranderen, is het verstandig om daar hulp bij te vragen. Je kunt altijd met je vragen terecht bij de huisarts of het consultatiebureau. Maar je kunt ook een kinderdiëtist of gewichtsconsulent met kinderspecialisatie inschakelen. Een kinderdiëtist heeft het niet over lijnen, maar kijkt samen met jou en je kind naar het voedings- en beweegpatroon. Ook probeert een diëtist te achterhalen waarom een kind te zwaar is geworden. Eten jullie thuis gezond of zijn er andere oorzaken waar iets aan gedaan kan worden? Is eenmaal duidelijk waar het probleem ligt, dan stelt de diëtist samen met jullie een plan op voor een gezonder eet- en leefpatroon. Ook kan een kinderdiëtist tips geven over gezonde voeding en kijken hoe het voedingsadvies haalbaar wordt voor je kind.

Tips: zo laat je je kind (meer) groente eten

Bronnen: Voedingscentrum