'De bonkende pijn begon toen ik zo'n zestien weken zwanger was,' vertelt Merel (34) uit Alkmaar. 'Ik had bijna nooit last van hoofdpijn en opeens leek het alsof iemand een blok beton tegen mijn hoofd duwde. Het voelde zo zwaar en drukkend. Geluiden gingen door merg en been. Pratende mensen op straat, televisiegeluiden – ik kon niks verdragen.
Er was eigenlijk maar één remedie: gordijnen dicht, muziek uit en een emmer naast mijn bed. Veel vrouwen met migraine zijn tijdens hun zwangerschap opeens klachtenvrij. Dat zou te maken hebben met het hormoon oestrogeen dat tijdens de zwangerschap minder schommelt. Ik behoor tot het kleinere deel van de vrouwen bij wie migraine en hoofdpijn door hormonale schommelingen juist wordt getriggerd.'
Lees ook: Zwangerschapshormonen: wat doen ze met je?
Op z'n kop
Dat we klachten krijgen tijdens en vlak na de zwangerschap, is niet vreemd. Onze hormoonhuishouding staat volledig op z'n kop, en dat merk je – je voelt je 'anders'. Hormonen zijn onmisbare stofjes die allerlei ingewikkelde lichaamsprocessen in goede banen leiden. 'Ze zijn de dirigent van ons lichaam,' schrijft internist en endocrinoloog Max Nieuwdorp in het boek Wij zijn onze hormonen. En hebben invloed op zo'n beetje álles: ons hartritme, onze lichaamstemperatuur, stressrespons, voedselvertering, slaapkwaliteit en voortplanting.
Ook in de zwangerschap spelen ze een sleutelrol, aldus Nieuwdorp. Elk trimester brengt andere uitdagingen en behoeftes met zich mee – processen die zonder hormonale finetuning niet eens mogelijk zouden zijn. 'Tijdens de zwangerschap zijn hormonen dan ook de beste vriend van moeder en kind – aangezien zij ervoor zorgen dat beiden niets tekortkomen.'
Misselijk van een meisje, vergeetachtig door een jongen
Als een eicel en zaadcel samensmelten, maken ze het zwangerschapshormoon hCG aan. Dit hormoon heeft als belangrijke taak om het gele lichaam (omhulsel van de eicel), dat de eerste fase van de zwangerschap progesteron aanmaakt, in leven te houden. Progesteron zorgt ervoor dat het baarmoederslijmvlies dikker wordt, waardoor de bevruchte eicel veilig kan landen en groeien. Bovendien voorkomt progesteron dat meerdere eicellen gaan rijpen. Kortom: zonder hCG, geen progesteron en zonder progesteron geen zwangerschap.
De meeste vrouwen weten wel dat je van hCG misselijk kunt worden. Minder bekend is dat de concentratie hCG hoger is en je dus ook meer last hebt van misselijkheid als je zwanger bent van een meisje. Ben je zwanger van een jongen dan heb je als vrouw een grotere testosteronspiegel in je bloed, wat weer gepaard gaat met andere verschijnselen, zoals vergeetachtigheid, een grote eetlust en vreemde voedselvoorkeuren, aldus Nieuwdorp.
'Deze vrouwen hebben eerder de neiging hele potten snoep weg te werken en te smachten naar augurken dan vrouwen die zwanger zijn van een meisje. Dit zou kunnen verklaren waarom jongens over het algemeen een hoger geboortegewicht hebben dan meisjes: ze hebben simpelweg meer voedingsstoffen binnengekregen.'
Lees ook: Hoe voelt zwangerschapsmisselijkheid, en wat kun je ertegen doen?
Oestrogeen geeft allerlei lichamelijke klachten
Tijdens je zwangerschap speelt ook oestrogeen een belangrijke rol. Dit hormoon zorgt voor het dikker worden van het baarmoederslijmvlies en de groei en doorbloeding van de baarmoeder en placenta. Bovendien draagt het bij aan de groei van je melkklieren en het speelt een rol bij de ontwikkeling van je ongeboren baby. Een onmisbaar hormoon dus.
Dat plaatst de klachten die je erdoor kunt krijgen meteen in een ander licht. Oestrogeen wordt wel in verband gebracht met zwangerschapsdementie, jojoën met je gewicht, een verstoorde smaak, minder zin in seks, spataderen en een volle haardos (ja, hormonen doen ook leuke dingen).
En je wordt er emotioneler door
Ook je stemming wordt erdoor beïnvloed. 'De meeste vrouwen voelen zich tijdens hun zwangerschap emotioneler dan anders. Een hormonale verklaring daarvoor is het lang aanhoudende hoge oestrogeenniveau. Ook produceert het ingenestelde embryo gedurende de zwangerschap stoffen als tryptofaan en serotonine, die eveneens nauw betrokken zijn bij het geestelijk welbevinden van de moeder.
Een dip hierin na de bevalling kan dan ook de bekende babyblues veroorzaken.' Van de vrouwelijke hormonen (oestrogeen en progesteron) is ook bekend dat ze de aanmaak van huidpigment kunnen stimuleren. Nieuwdorp: 'Er ontstaan dan grillige bruine pigmentvlekken – het zogenaamde 'zwangerschapsmasker'. Gelukkig verdwijnen deze pigmentvlekken vaak weer na de zwangerschap.'
Lees ook: Zwangerschapsmasker: voorkomen en behandeling
Weg weerstand door progesteron
Sarah (31 jaar): 'Zwanger zijn vond ik het fijnste wat er was. Mijn haar glom en glansde. Ik voelde me zen en blij. Alleen met mijn gebit ging het niet zo goed. Ik had last van bloedend tandvlees. Toen ik een half jaar na mijn bevalling bij de tandarts kwam, had ik vijf gaatjes. Ik had nooit iets aan mijn gebit en opeens had ik overal gaatjes. Ik kreeg ook last van terugkerende ooglidontstekingen. Pas een jaar na de bevalling legde de huisarts een verband met mijn zwangerschap.'
Dat Sarah last kreeg van ontstekingen is goed te verklaren. Volgens Nieuwdorp heeft dat te maken met het hormoon progesteron dat in de laatste fase van de zwangerschap het immuunsysteem van de moeder een tandje terugschakelt. Nieuwdorp: 'Zou het dat niet doen, dan zou het afweersysteem de baby (die voor de helft uit vreemd DNA bestaat) als schadelijke indringer kunnen beschouwen en de foetus willen afstoten.
Om de zwangerschap veilig te kunnen volbrengen is het dus van belang om het immuunsysteem van de moeder tijdelijk op een lager pitje te zetten. Dat is gunstig voor vrouwen met auto-immuunaandoeningen zoals reuma en schildklieraandoeningen: die zijn vaak minder heftig tijdens de zwangerschap. Maar de keerzijde van een zwakker functionerend immuunsysteem is dat zwangere vrouwen veel gevoeliger lijken te zijn voor infecties en daarmee ook voor een ernstig verloop daarvan, wat je bijvoorbeeld ziet bij een COVID-19-besmetting.'
Lees ook: Waarom je schildklier belangrijk is tijdens je zwangerschap
Ontsteking aan tandvlees of oogleden
Ook Ilanit Overbeeke, verloskundige en hormoondeskundige bij Care for Women merkt dat vrouwen tijdens en na hun zwangerschap gevoeliger zijn voor ontstekingen. 'Ik zie regelmatig vrouwen met tandvleesontstekingen. Niet alleen door de schommelende hormoonspiegel, maar ook als ze onder invloed van het hCG-hormoon veel hebben moeten spugen.
Het is dan ook belangrijk om je gebit extra goed te verzorgen, want vrouwen met tandvleesontstekingen in een verder stadium (parodontitis) hebben een groter risico op een vroeggeboorte of een kind met een lager geboortegewicht. Je kunt beter een keer extra naar de tandarts of mondhygiënist gaan, dan een keer minder.' Weerstandsklachten die Overbeeke ook vaak voorbij ziet komen zijn bloedneuzen, een koortslip en een onrustige huid. Ook ontstekingen aan het ooglid hoort ze weleens.
Bekkeninstabiliteit, vaker plassen en nachtzweten aan het eind van de zwangerschap
Tegen het einde van de zwangerschap kunnen je hormonen, en dan met name je progesteron, ervoor zorgen dat je vaker moet plassen en dat je meer last hebt van vermoeidheid, aldus Overbeeke. Je kunt ook last krijgen van pijn in je bekken of bekkeninstabiliteit. Het hormoon relaxine zorgt ervoor dat de banden en gewrichten in en rondom je bekken verslappen en zachter worden. Dat heeft een belangrijke functie: je bekkenbodem wordt soepeler en meer ontspannen zodat je baby makkelijker geboren kan worden. Maar het kan dus ook voor ongemakken zorgen zoals pijn, wiebeligheid en stijfheid.
Prolactine en oxytocine spelen ook een sleutelrol tijdens de laatste loodjes. Nieuwdorp: 'Prolactine is essentieel voor het volhouden van de zware laatste maanden. Tijdens de bevalling verhoogt het lichaam de concentratie prolactine tot wel twintig keer om de bevalling zelf te bespoedigen en de band tussen moeder en kind op voorhand al te verstevigen.' Maar het wordt ook wel in verband gebracht met nachtelijk zweten en gevoelige borsten.
Lees ook: Alles over bekkenpijn of bekkeninstabiliteit tijdens de zwangerschap
Vergeetachtig en gevoelig voor prikkels, ook jaren na de bevalling
Na de bevalling kan het even duren voordat je weer de oude bent. Overbeeke: 'Je lichaam zit nog vol hormonen en ook door de borstvoeding maakt je lichaam telkens weer hormonen (prolactine en oxytocine) aan. Veel vrouwen denken dat ze na drie maanden wel weer in balans zijn. Maar in werkelijkheid is zes tot negen maanden realistischer. Sommige vrouwen hebben wel een jaar last van klachten en een onregelmatige menstruatie.'
Veel ongemakken worden toegeschreven aan je nieuwe situatie: gebroken nachten, wennen aan je rol als moeder, wennen aan je baby. Maar volgens Overbeeke spelen ook hormonen een rol. Het is een beetje en/en. 'Vergeetachtigheid en stemmingsproblemen kunnen komen door slaapgebrek, maar hebben ook een link met hormonen. Sommige vrouwen moeten eindeloos werken met lijstjes, omdat ze niks kunnen onthouden.
Ook kunnen vrouwen gevoeliger zijn voor prikkels. Ze kunnen geen geluiden, geuren of aanrakingen van hun partner verdragen. Wat ik ook hoor zijn darmproblemen, weinig behoefte aan seks en een ontregelde menstruatie. Het is lastig om één hormoon aan te wijzen. Vaak heeft het te maken met schommelingen van verschillende hormonen.'
Nog meer last van PMS
'Vrouwen die vóór hun zwangerschap last hadden van PMS, kunnen hier na hun bevalling nog meer last van krijgen,' zegt Overbeeke. 'Sommige vrouwen lopen hier jaren mee rond. Ze wijten hun klachten aan de tropenjaren. En dat is zonde, want je kunt er iets aan doen. Bij vrouwen die geen borstvoeding geven, kan het helpen om aan de pil te gaan zónder stopweek. Er is dan een continue aanvoer van een beetje oestrogeen en progesteron waardoor je geen pieken en dalen van je hormonen krijgt. PMS-klachten kunnen hier flink door afnemen. Voor sommige vrouwen kan dat een uitkomst zijn.'
Overbeeke adviseert vrouwen met PMS ook weleens om Vitex Agnus-Castus te slikken: 'Dit supplement werkt fantastisch bij stemmingsklachten door hormonale schommelingen. Ook omega 3-vetzuren en DIM-groente (Diindolylmethaan) – denk hierbij aan broccoli, spruitjes en boerenkool – kunnen een positieve invloed hebben op sombere gevoelens tijdens en na de zwangerschap.'
Lees ook: Welke vitaminen heb je (extra) nodig tijdens de zwangerschap?
Misschien is het je schildklier
Het is soms even een puzzel waar klachten vandaan komen. Overbeeke: 'Vermoeidheid, concentratiestoornissen en somberheid kunnen te maken hebben met PMS, je nieuwe situatie, maar ook met je schildklier. Zwangerschapshormonen beïnvloeden de werking van je schildklier en kunnen na je bevalling leiden tot een schildklierontsteking.
Meestal leidt een schildklierontsteking eerst tot een te snel werkende schildklier (klachten: hartkloppingen, vermoeidheid, zweten, stemmingswisselingen) die overloopt in een te traag werkende schildklier (klachten: vermoeidheid, traagheid, snel koud krijgen, darmverstopping, haaruitval).' Overbeeke adviseert om niet te lang te wachten. 'Denk niet: het zal er wel bij horen. Maar overleg met de verloskundige als je op nacontrole gaat. Soms is het slim om even bloed te prikken.'
Lees ook: Schildklierafwijkingen voor, tijdens en na de zwangerschap
Neem klachten serieus
Klachten en zwangerschapsongemakken moet je altijd serieus nemen. Overbeeke: 'Klachten zijn signalen dat je lichaam hard aan het werk is. Het is dan ook goed om mee te bewegen met je lichaam. Neem rust als je moe bent of last hebt van ontstekingen.
Zorg extra goed voor jezelf: eet gezond, ga op tijd naar bed. Dat is lastig voor zwangere vrouwen en moeders met jonge kinderen. Ze moeten werken, hun gezin draaiende houden – vaak doen ze eerder meer dan minder.' Door gezond te leven en goed te luisteren naar je lichaam, kom je sneller in balans.
