Bijwerkingen vaccinaties: wat kun je per prik verwachten?

Bijwerkingen vaccinaties bij je baby of kind

De meeste ouders in Nederland kiezen ervoor om hun baby of kind te laten vaccineren volgens het Rijksvaccinatieprogramma. Om de groepsimmuniteit in stand te houden in ons land, moet minstens 95 procent ingeënt zijn.

Wat is het risico op bijwerkingen na vaccinatie?

Twijfels over vaccineren ontstaan bij ouders vaak door ongerustheid over de risico's op (ernstige) bijwerkingen na de vaccinatie bij hun baby. Er is bij elke prik een risico op bijwerkingen. Dat risico is klein; zeker voor ernstige bijwerkingen geldt dat de kans minimaal is. Het gevaar van die bijwerkingen is bovendien veel kleiner dan het gevaar van de infectieziekte zelf.

De risico's van de infectieziekten waartegen gevaccineerd wordt, zijn nog steeds reëel. Ook nu nog overlijden er kinderen in Nederland en raken er kinderen gehandicapt door (de complicaties van) de infectieziekten waartegen we vaccineren. De bijwerkingen van een vaccin gaan in de meeste gevallen ook snel weer over, terwijl de infectieziektes blijvende schade kunnen aanrichten. Oftewel: de risico's van vaccinatie wegen niet op tegen de risico's die een kind loopt door niet gevaccineerd te worden.

De meeste kinderen hebben in meer of mindere mate wat last van een vaccinatie. Ze zijn bijvoorbeeld hangerig of krijgen spierpijn op de prikplek. Sommige bijwerkingen komen veel voor, de ernstigere zijn gelukkig zeldzaam. Maar wat zijn dan precies veel voorkomende bijwerkingen en wat wordt verstaan onder ernstige bijwerkingen?

Tip: Shop hier voordelig alle verzorging voor jouw kind

Wat is een bijwerking?

Het gewenste effect van een vaccinatie is dat je baby of kind wordt beschermd tegen de betreffende ziektes. Alle andere effecten van de prik zijn eigenlijk ongewenste effecten: bijwerkingen dus. Een bijwerking van een prik ontstaat vaak door een reactie van het afweersysteem op het vaccin, of doordat je baby milde verschijnselen krijgt van de ziekte waartegen hij gevaccineerd is (bij een levend, verzwakt vaccin, zoals de BMR-prik).

Deze verschijnselen gaan vanzelf over en je kind is niet besmettelijk tijdens deze periode. Sommige bijwerkingen (zoals flauwvallen )kunnen ook ontstaan doordat je kind bang is voor de prik of de naald.

Handig: Deze inentingen krijg je via het Rijksvaccinatieprogramma

Wat zijn veel voorkomende bijwerkingen na een vaccinatie?

Een aantal bijwerkingen komen veel voor bij baby's en kinderen en kunnen in principe na elke vaccinatie optreden. Hoe snel verschilt per soort vaccin. Het gaat om de onderstaande, niet ernstige bijwerkingen:

• Lokale reactie op de injectieplaats (pijn, roodheid, zwelling, jeuk, spierpijn).

• Koorts.

• Hangerigheid, huilerig, rillerig.

• Bij baby's: onrustig of juist extra veel slapen.

• Bij kinderen vanaf vier jaar: flauwvallen.

Welke bijwerkingen komen minder vaak voor?

Andere bijwerkingen zijn iets heftiger, maar komen zelden voor. Van sommige van deze bijwerkingen bij je baby of kind kun je als ouder flink schrikken, maar in principe zijn ook deze bijwerkingen onschuldig en gaan ze vanzelf over.

• Koortsstuipen: Koortsstuipen komen regelmatig voor bij jonge kinderen. Ook als je kind door vaccinatie koorts krijgt, kan hij – als hij hiervoor gevoelig is – koortsstuipen krijgen. Koortsstuipen worden vooral gemeld na de DKTP-Hib-(HepB) en pneumokokken-vaccinatie rond elf maanden, en na de BMR-vaccinatie, die met veertien maanden wordt gegeven. Het ziet er ernstig en akelig uit, maar de aanval gaat vanzelf weer over. Lees hier wat je moet doen als je kind een koortsstuip heeft. Belangrijk: bel altijd 112.

• Huidafwijkingen: Een afwijking aan de huid kan na alle vaccins voorkomen, maar vaak wordt deze reactie niet veroorzaakt door de vaccinatie zelf. Voor de BMR vaccinatie geldt wel dat kinderen huiduitslag kunnen krijgen als bijwerking, meestal tussen vijf dagen en drie weken na de vaccinatie. Deze huiduitslag kan lijken op een lichte vorm van mazelen. Soms gaat het om een allergische reactie op de pleister of het ontsmettingsmiddel. Maar meestal gaat het niet om een allergie, maar om een snel geïrriteerde huid. Heeft je kind huiduitslag? Check deze handige rode vlekkenwijzer.

• Verkleurde armen of benen: Dit komt voor bij jonge baby's, drie tot vier uur na de DKTP-Hib-HepB en/of pneumokokken-vaccinatie. De benen kunnen blauw kleuren en koud aanvoelen, of juist rood kleuren en warm aanvoelen. Het kan onprettig voelen voor je kind, maar het is onschuldig en gaat vanzelf over.

• Collapsreacties (wegrakingen): Dit gebeurt vooral na vaccinaties bij jonge kinderen tot twee jaar oud. Je kind wordt bij een collaps reactie opeens heel bleek en slap en is minder bij bewustzijn. Het lijkt op flauwvallen, maar dan ziet het er ernstiger uit. Toch is het niet ernstig en gaat het meestal binnen een paar minuten vanzelf weer over. Je kind houdt hier niets aan over. Bij oudere kinderen gaat het meer om flauwvallen.

• ELS (Extensive Limb Swelling): Soms wordt na een vaccinatie de hele bovenarm of het bovenbeen rood en gezwollen. Het ziet er heftig uit en je kind kan er ook een paar dagen last van hebben. Het gaat vanzelf weer over. ELS komt vooral voor bij kleuters, na de DKTP-prik bij vier jaar.

• Breath holding spells: Dit zijn aanvallen waarbij kinderen hun adem inhouden, waardoor ze blauw aanlopen en uiteindelijk bewusteloos kunnen raken. Dit gebeurt vooral bij 'temperamentvolle' kinderen van zes maanden tot vijf jaar. Je kind kan vaker zulke aanvallen krijgen, ook op andere momenten, als hij niet net is gevaccineerd. Hoe angstaanjagend het ook klinkt, breath holding spells zijn onschuldig en hoeven in principe niet behandeld te worden.

• Abces: Heel soms komen er met de prik bacteriën vanaf de huid mee, waardoor er op de plek van de prik een abces met pus kan ontstaan.

Lees meer: Alles wat je moet weten over de kinkhoestvaccinatie bij zwangere vrouwen

Wat zijn zeer zeldzame bijwerkingen na vaccinaties?

Heel zelden treden er ernstige bijwerkingen bij je baby of kind op. Die bijwerkingen kunnen nooit helemaal uitgesloten worden, maar het gaat echt om uitzonderingen:

• Acuut allergische (anafylactische) reacties: Deze reacties komen zeer zelden voor, ongeveer bij één op de miljoen kinderen. Een anafylactische reactie treedt binnen één tot vijftien minuten na de prik op. Zo'n reactie is vaak levensbedreigend en er is dan ook direct behandeling nodig. Vaak is het niet duidelijk of iemand allergisch is voor een onderdeel van het vaccin. Deze ernstige reactie is in Nederland, voor zover bekend, nog nooit voorgekomen na een vaccinatie bij kinderen in het Rijksvaccinatieprogramma.

• Reactie bij mensen met een verminderde afweer (zoals hiv-patiënten): In dit geval kan het gevaarlijk zijn een levend vaccin te krijgen, zoals het BCG-vaccin (tuberculose). Bij het levende BMR-vaccin komt zo'n reactie overigens niet of nauwelijks voor.

• Tekort aan bloedplaatjes: Na de BMR-prik kan heel soms een tekort aan bloedplaatjes voorkomen, waardoor bloedingen kunnen ontstaan.

Lees meer: Reisvaccinatie voor kinderen, wanneer is het nodig?

Wat zijn de bijwerkingen per vaccin?

De ene vaccinatie is de andere niet; de ene cocktail is anders samengesteld dan de andere. Dit zijn de bijwerkingen voor je baby of kind die per vaccin kunnen optreden:

1. DKTP-Hib-HepB-vaccinatie bijwerkingen

Deze prik beschermt tegen de ziekten difterie, kinkhoest, tetanus, polio, Hepatitis-B en Hib-infectie. Veel voorkomende bijwerkingen zijn:

• Verschijnselen rond de prikplek (pijn, roodheid, zwelling).

• Koorts, huilen, hangerigheid.

• Slaperigheid, of juist prikkelbaar.

• Verminderde eetlust, braken, diarree.

• Soms treedt ook huiduitslag op.

Zeldzame bijwerkingen zijn:

• Langdurig (langer dan drie uur) ontroostbaar huilen.

• Collaps (wegraken/flauwvallen).

• Blauwe of rode verkleuring van de benen.

• Zeer hoge koorts (komt heel zelden voor).

Mogelijke bijwerkingen van de hepatitis B-vaccinatie vlak na de geboorte:

• Verschijnselen rond de prikplek (pijn, roodheid, zwelling).

• Koorts, huilen, hangerigheid.

Lees ook: Koorts bij je baby: hoe komt het en wat kan je eraan doen?

2. Pneumokokkenvaccinatie bijwerkingen

Bijwerkingen die soms voorkomen, in de uren na de vaccinatie:

• Verschijnselen rond de prikplek (pijn, roodheid, zwelling).

• Koorts, huilen, hangerigheid.

• Slaperigheid, of juist prikkelbaar.

• Verminderde eetlust.

• Misselijkheid, braken, diarree.

• Huiduitslag.

Bijwerkingen die zelden of zeer zelden voorkomen:

• Blauwe of rode verkleuring van de benen.

• Flauwvallen of collaps (wegraken).

• Langdurig (langer dan drie uur) ontroostbaar huilen.

• Zeer hoge koorts en koortsstuipen (komt zeer zelden voor).

3. BMR (bof, mazelen, rodehond) bijwerkingen

Mogelijke bijwerkingen beginnen vijf tot twaalf dagen na de vaccinatie. Het BMR-vaccin bevat levende, maar verzwakte virussen. Daardoor kan je kind een lichte vorm van de ziektes krijgen. De bijwerkingen lijken dan ook een beetje op de symptomen van de bof, mazelen of rodehond:

• Koorts, hangerigheid, huilen, huiduitslag, verschijnselen rond de prikplek (pijn, roodheid, zwelling).

• Koortsstuipen (bij 1 op de 5.000-10.000 kinderen).

• (Tijdelijk) tekort aan bloedplaatjes (bij 1 op de 20.000 kinderen).

• Gewrichtsklachten (zeer zelden).

Na de tweede BMR-prik zijn er bijna nooit klachten. Oudere kinderen kunnen wel, zoals bij elke prik, flauwvallen van de spanning of angst.

4. DKTP-prik bijwerkingen

De aparte DKTP-prik (Difterie, Kinkhoest, Tetanus, Polio) wordt gegeven als je kind vier jaar oud is. Veelvoorkomende bijwerkingen zijn:

• Verschijnselen rond de prikplek (pijn, roodheid, zwelling).

• Koorts, slaperigheid, hangerigheid, prikkelbaarheid, verminderde eetlust.

• Dikke, rode arm bij kleuters. Dit gebeurt bij 1 op de 300 vierjarigen. Soms is de hele bovenarm opgezwollen. Deze klacht verdwijnt binnen vier à vijf dagen zonder restverschijnselen. Behandeling met antibiotica en/of antihistaminica is niet nodig. Als de arm rood en warm aanvoelt, kan het prettig zijn om er een natte doek op te leggen.

5. Meningokokkenvaccinatie bijwerkingen

Veelvoorkomende bijwerkingen zijn:

• Verschijnselen rond de prikplek (pijn, roodheid, zwelling).

• Koorts, huilen, hangerigheid, vermoeidheid, prikkelbaarheid.

• Verminderde eetlust.

Wat minder vaak voor komt:

• Misselijkheid, diarree, braken.

• Huiduitslag

Sinds mei 2018 is de meningokokkenprik uitgebreid naar een combinatievaccin dat beschermt tegen typen A, C, W en Y. Lees hier wat dit voor je kind betekent.

6. HPV-vaccinatie bijwerkingen

De HPV-vaccinatie wordt gegeven aan meisjes in het jaar dat ze dertien worden. Uit onderzoek is gebleken dat het vaccin geen directe bijwerkingen heeft. Maar er is geen enkele prik waar zoveel fabels over bestaan als de vaccinatie tegen HPV.

Er gaan verhalen rond dat het zou kunnen leiden tot onvruchtbaarheid en een verminderde werking van de eierstokken, maar dat is niet waar volgens het RIVM en deskundigen. De prik werkt op je afweersysteem en heeft geen invloed op je voortplantingsorganen, en kan dus geen onvruchtbaarheid veroorzaken.

Ook wordt wel eens beweerd dat het vaccin chronische vermoeidheidsklachten zou veroorzaken. Daar is specifiek onderzoek naar gedaan, maar de vermoeidheidsklachten blijken net zo vaak voor te komen bij meisjes die niet gevaccineerd zijn, als bij meisjes die de prik wel hebben gehad. Vermoeidheidsklachten lijken sowieso regelmatig voor te komen bij meisjes van deze leeftijd. Mogelijk heeft het te maken met de veranderingen door de puberteit, nieuwe vrienden maken op de middelbare school en stress door school en huiswerk.

Deze bijwerkingen kunnen wel optreden:

• Pijn en andere verschijnselen (roodheid, zwelling) rond de prikplek. Spierpijn in de bovenarm. Dat kan soms een week duren.

• Sommige meisjes krijgen buikpijn, misselijkheid, moeheid, hoofdpijn, koorts of huiduitslag.

De meeste klachten zijn mild en gaan vanzelf weg.

En hoe zit het met schade op de lange termijn? Bijna tien jaar geleden zijn veel jonge vrouwen voor het eerst ingeënt met het HPV-vaccin. Hun gezondheid wordt al die jaren in de gaten gehouden. Zij hebben geen klachten die door het vaccin zijn veroorzaakt. Het is volgens het RIVM niet te verwachten dat er op de lange termijn bijwerkingen zijn van het HPV-vaccin.

Zo wordt de veiligheid van een vaccin bewaakt

Aan een vaccin worden strenge veiligheidseisen gesteld. Voordat een vaccin op de markt komt, is het uitgebreid onderzocht en getest. Net zoals bij medicijnen wordt hierbij zowel naar de werkzaamheid als naar bijwerkingen gekeken. Ook als een vaccin eenmaal is goedgekeurd en veilig bevonden, gaat het onderzoek naar bijwerkingen door.

Het bijwerkingencentrum Lareb verzamelt en analyseert daarom continu meldingen van bijwerkingen. Elke bijwerking, of vermoeden van een bijwerking die je merkt, is het melden waard. Het Lareb is vooral geïnteresseerd in:

• onbekende bijwerkingen (die dus niet in de bijsluiter staan).

• ernstige bijwerkingen die leiden tot een (verlenging van) ziekenhuisopname of levensbedreigende situaties.

• bijwerkingen van nieuwe vaccins.

Hoe lang heeft je baby last van bijwerkingen?

Als je baby of kind na een prik last heeft van bijwerkingen als koorts, een dikke of rode arm, hangerigheid, huiduitslag of milde ziekteverschijnselen, hoef je niets te doen. Deze verschijnselen gaan vanzelf weer over. Je kunt eventueel een paracetamol geven om de klachten te verlichten. Houdt de koorts langer dan drie dagen aan, of wordt je kind erger ziek en vertrouw je het niet? Dan is het verstandig om de huisarts te bellen.

Krijgt je kind een koortsstuip, leg hem dan op zijn zij met zijn hoofd omlaag en controleer of hij niets in zijn mond heeft. Bekijk de onderstaande video wat je het beste kunt doen om je kind te helpen. Vergeet niet: een koortsstuip ziet er eng uit, maar is bijna nooit ernstig en je kind houdt er niets aan over.

In het geval van een hevige allergische reactie (anafylaxie) is het belangrijk om direct 112 te bellen.

Een bijwerking melden

Heeft je kind een onbekende of ernstige bijwerking na een vaccinatie? Dan kun je dit melden bij je consultatiebureau. Ook kun je zelf het meldformulier invullen op de website van Lareb, het Nederlands Bijwerkingencentrum.

Bij Lareb werken artsen en apothekers die de meldingen beoordelen. Doordat zij alle bijwerkingen in Nederland verzamelen, zien zij het snel als een bijwerking bij een bepaald geneesmiddel of vaccin opvallend vaak voorkomt. Meldingen van bijwerkingen zijn dus belangrijk om geneesmiddelen en vaccins nog veiliger te maken.

Fabels over bijwerkingen

Er bestaan veel fabels en onduidelijkheden over de bijwerkingen van vaccinaties. Zo wordt er wel eens gezegd dat er een verband is tussen vaccinaties en ziekten als autisme, reuma, MS, diabetes, astma en epilepsie. Dit zijn fabels, deze verbanden zijn ondanks veel wetenschappelijke onderzoeken nooit bewezen.

Bron: RIVM