Wat is sociaal-emotionele ontwikkeling?
Op sociaal en emotioneel gebied maakt je peuter in korte tijd allerlei ontwikkelingen door. Al die ontwikkelingen bij elkaar noem je de sociaal-emotionele ontwikkeling. Dit gaat over het leren omgaan met andere mensen en het ontwikkelen van inlevingsvermogen.
Wat valt onder sociaal-emotionele ontwikkeling?
Je peuter leert ontzettend veel sociale vaardigheden. Denk bijvoorbeeld aan: delen, op zijn beurt wachten, een ander troosten, anderen helpen en zich aan regels houden. Bij een klein kind draait de wereld alleen nog om hemzelf, dus al die omgangsvormen zijn behoorlijk ingewikkeld voor hem. Een peuter moet al deze vaardigheden dan ook nog leren.
Omgaan met gevoelens is voor een peuter vaak nog erg lastig. Het is een hele uitdaging voor hem om zijn eigen gevoelens en die van een ander te herkennen, te begrijpen en ermee om te gaan. Een peuter kan uit het niets boos worden. Ook zo'n driftbui hoort bij zijn emotionele ontwikkeling.
Jij en je partner kunnen je kind helpen om te leren omgaan met die gevoelens. Geef je kind het goede voorbeeld, stel grenzen en geef je kind zelfvertrouwen. Daarmee creëer je een goede basis en ruimte voor ontwikkeling. Tussen het tweede en vierde jaar zijn er heel wat mijlpalen in de sociaal-emotionele ontwikkeling van een kind.
Lees ook: Waarom driftbuien juist hartstikke goed zijn voor je peuter
Sociaal-emotionele ontwikkeling per leeftijd: 2-3 jaar
Er gebeurt tussen de tweede en derde verjaardag van je peuter ontzettend veel op sociaal-emotioneel gebied. Je peuter kan zich in deze leeftijdsfase nog niet verplaatsen in een ander. Ook denkt hij dat anderen hetzelfde denken als hij. Samen spelen met één ander kind gaat beter dan met meerdere kinderen tegelijkertijd. Op een gegeven moment leert je peuter het begrip 'wij' kennen en gebruikt hij zijn fantasie om de wereld beter te begrijpen.
Peuterpuberteit
De peuterpuberteit (of 'nee'-fase) begint als je peuter 1,5 à 2 jaar is en eindigt rond zijn vierde jaar. In die 2,5 jaar maakt je peuter een grote verandering door. Hij ontdekt dat hij een eigen persoon is. Eigenwijs zijn, driftbuien en nee-zeggen zijn manieren om duidelijk te maken dat hij een eigen persoon is mét een eigen wil.
In deze fase is het vooral belangrijk dat je je kind helpt om met deze emoties van zichzelf en anderen te leren omgaan. Merk je bijvoorbeeld dat je kind boos is? Zeg dan: 'Ik denk dat je boos bent. Klopt dat?' Zo wordt je kind zich bewust van zijn gevoelens.
Toon ook begrip. Je kind voelt zich gezien als je zijn emoties erkent en samen een oplossing bedenkt. Je peuter weet vaak wel dat hij verkeerd heeft gereageerd in een bepaalde situatie, hij weet alleen niet hoe hij dan wél had moeten reageren. Hij wordt ook niet bewust boos. Door samen een oplossing te zoeken, leert je kind zijn emoties beter onder controle te houden. Laat je peuter merken dat hij heus wel boos mag zijn, maar dat die driftbuien er niet bij horen. En zoek samen naar wat hij wel kan doen als hij boos is.
Lees ook: 12x waarom jullie de drie-'ik doe het lekker nie'-fase veel pittiger vinden dan 'twee is nee'
Grenzen stellen
Af en toe heel erg vermoeiend voor jou, maar het hoort nu eenmaal bij de sociaal-emotionele ontwikkeling van je kind: hij wil jouw grenzen uittesten. Je kind zoekt de grenzen op en probeert eroverheen te gaan. Je peuter oefent hiermee zijn zelfstandigheid. Misschien wil je geen strenge moeder zijn en vind je grenzen stellen niet nodig. Maar kinderen hebben juist behoefte aan grenzen.
Die grenzen geven je kind een gevoel van veiligheid. Zo leert je kind wat er van hem wordt verwacht. Als jij geen grenzen stelt, kan je kind ook nooit aan die verwachtingen voldoen. Tegelijkertijd is het natuurlijk wel belangrijk dat je kind de ruimte krijgt om zelf te ontdekken, te ontwikkelen en te experimenteren.
Zelfvertrouwen
Doordat je kind zich meer bewust wordt van zichzelf, kan hij ook verlegen worden of zich onzeker voelen. Meestal gaat dit vanzelf weer over. Tegelijkertijd hoor je hem ongetwijfeld vaak deze zin zeggen: 'Nee, zelluf doen!' Als je moe bent of weinig tijd hebt, is het best lastig om geduldig te blijven.
Probeer het positief te bekijken. Zit zijn sok verkeerd om aan? Laat maar zitten. Is zijn T-shirt nat door het handen wassen? Laat je kind weten dat het hartstikke goed is dat hij zijn handen heeft gewassen. Dat T-shirt droogt wel weer. Door te benoemen wat goed gaat, ontwikkelt je kind zelfvertrouwen.
Lees ook: 8 tips om het zelfvertrouwen van je kind te vergroten
Complimenten
Heeft je peuter zijn speelgoed netjes terug in de kast gezet? Of heeft hij je geholpen met de tafel dekken? Geef je kind dan eens een compliment. Jouw erkenning en waardering zijn goed voor zijn zelfbeeld. Het motiveert hem om zich goed te gedragen, nieuwe dingen uit te proberen en het geeft hem zelfvertrouwen.
Geef niet alleen een compliment als je kind iets goed heeft gedaan, maar ook als je ziet dat hij zijn best doet. Maak een compliment duidelijk en concreet, dus benoem wat hij heeft gedaan: 'Wat goed dat je zelf die auto weer in de kast hebt gezet.' Dat is duidelijker dan alleen: 'Goed zo.'
Lees ook: Hoe geef je je kind op een goede manier een compliment?
Wat kan en doet je kind van 2 tot 3 jaar?
Wat zijn uitingen van de sociaal-emotionele ontwikkeling van je peuter van 2 tot 3 jaar?
Je peuter beseft steeds meer dat hij een eigen persoon is.
Hij zoekt grenzen op en wil die grenzen testen.
Hij wil zelfstandig zijn, maar is nog erg afhankelijk.
Delen is in het begin nog lastig. Hij wil nog weleens speelgoed van anderen afpakken, maar is in ontwikkeling.
Hij is gevoelig voor complimenten.
Hij leert op zijn beurt te wachten.
Hij heeft een duidelijke eigen wil.
Sociaal-emotionele ontwikkeling per leeftijd: 3-4 jaar
Als je peuter 3 jaar is, wordt hij steeds socialer. Hij begrijpt anderen beter en kan zich beter in anderen inleven. Samen spelen met andere kinderen hoort hier ook bij. Op het kinderdagverblijf of de peuterspeelzaal leert hij zijn eerste vriendjes kennen. Door samen te spelen en te communiceren, komt hij in contact met andere kinderen.
De aard van je kind komt steeds duidelijker naar voren: de een wacht in een nieuwe situatie af, de ander duikt er vol enthousiasme in. Ook leert hij zichzelf steeds beter beheersen, waardoor de driftbuien afnemen. Dat is voor je kind én voor jou hartstikke fijn.
Fantasie
In deze leeftijdsfase speelt fantasie een grote rol. Of het nu autootjes of poppen zijn, met speelgoed kan je kind hele gesprekken voeren. In rollenspellen zoals 'vadertje en moedertje' kan je peuter zijn emoties kwijt en indrukken verwerken. Populaire attributen daarbij zijn verkleedkleren, knuffels, poppen en theeservies.
Nachtmerries of nachtangsten
Door die grote fantasie en alle indrukken die je kind overdag opdoet, kan hij last krijgen van nachtmerries of nachtangsten (night terrors). Heeft je kind hier vaak last van? Probeer dan zijn dagen wat rustiger te laten verlopen. Laat hem een keer niet met een vriendje of vriendinnetje spelen, maar hou hem gezellig even met jou thuis. Laat beeldschermen voor het slapengaan uit en ga lekker voorlezen of doe een rustig spelletje.
Samen spelen, samen delen
Rond de 3 à 4 jaar gaat je kind echt met anderen spelen. Voor die tijd spelen kinderen vooral naast elkaar, ieder met hun eigen speelgoed en spel. Tijdens het spelen leert je kind veel. Hoe reageert een ander? Hoe kun je rekening houden met elkaar? En wat als ze allebei hetzelfde speelgoed willen? Hoe lossen ze dat op? Je kunt het samen spelen stimuleren door regelmatig met je kind mee te spelen en vriendjes en vriendinnetjes uit te nodigen.
Lees ook: Samen spelen, hoe leert je kind dat?
Wat kan en doet je kind van 3 tot 4 jaar?
Wat zijn uitingen van de sociaal-emotionele ontwikkeling van je peuter van 3 tot 4 jaar?
Je peuter gebruikt zijn fantasie in zijn spel.
Hij kan angstig worden door nieuwe indrukken en last krijgen van nachtmerries of nachtangsten.
Je peuter kan verlegen worden.
Dingen weggeven en delen gaat steeds makkelijker.
Je peuter ontwikkelt vriendschappen, hij krijgt een voorkeur met wie hij wel en niet wil spelen.
Met een oudere peuter kun je sociale omgangsregels bespreken: elkaar helpen en helpen met opruimen.
Als je peuter 4 jaar is (inmiddels een kleuter of schoolkind), is hij zich veel bewuster van verwachtingen die zijn omgeving heeft.
Sociaal-emotionele ontwikkeling bij jouw peuter loopt achter
Ieder kind ontwikkelt zich in zijn eigen tempo. Misschien kletste je ene kind al heel vroeg de oren van je hoofd en is de ander wat stiller. In dit artikel zijn gemiddelden beschreven. Heb jij het vermoeden dat je kind erg snel is voor zijn leeftijd of juist wat langzamer en maak je je daar zorgen over? Maak dan een afspraak met je huisarts of het consultatiebureau. Zij kunnen kijken hoe het met de sociaal-emotionele ontwikkeling van je kind gaat en je eventueel doorverwijzen naar een specialist als blijkt dat je peuter bijvoorbeeld (flink) achterloopt.
Lees ook: Zo kun je de zelfredzaamheid van je kind kunt stimuleren
Sociale vaardigheidstrainingen
Vind je kind het lastig om voor zichzelf op te komen en durft hij zich sociaal-emotioneel niet goed te laten zien? Er zijn verschillende soorten trainingen om de ontwikkeling van de sociale vaardigheden (SOVA-trainingen) van je kind te stimuleren. Dit zijn twee bekende SOVA-trainingen die op scholen worden gegeven:
Kanjertraining:
Dit is de bekendste SOVA-training. Deze wordt vaak op scholen aangeboden en het is ook mogelijk om deze in groepsverband buiten de school te volgen. De training is vooral geschikt voor kinderen vanaf een jaar of 6 tot en met 12. De kanjertraining richt zich op kinderen die niet lekker in hun vel zitten, niet veel zelfvertrouwen hebben en een steuntje in de rug kunnen gebruiken op het gebied van sociale vaardigheden. De basis is dat je kind zijn mening durft te geven, zichzelf durft te presenteren, ja en nee durven zeggen en samenwerken met anderen.
Lees ook: Kanjertraining en andere anti-pestprogramma's op de basisschoolRots en Water:
Rots en Water wordt vaak neergezet als weerbaarheidtraining, maar richt zich met name op sociale vaardigheden en de ontwikkeling ervan. Het grote verschil met andere sociale vaardigheidstrainingen is dat Rots en Water minder verbaal georiënteerd is. Rots en Water gaat ervan uit dat kinderen vooral leren door te ervaren en te doen. In deze training houden kinderen meer rekening met ademhalingstechnieken, lichaamshouding, het aanvoelen van problemen en het oplossen van problemen. Rots en Water is geschikt voor jonge kinderen en voor beginnende pubers.
Let op: de trainingen zijn niet meteen dé oplossing als je kind problemen heeft met zijn sociale vaardigheden. Wel kan het een goed hulpmiddel zijn.
5 tips om de sociaal-emotionele ontwikkeling te stimuleren
Jij en je partner kunnen de sociaal-emotionele ontwikkeling van je peuter op allerlei manieren stimuleren. Vijf tips:
Speel mee met je kind: doe rollenspellen. Speel bijvoorbeeld 'vadertje en moedertje' of 'winkeltje'. Zo oefen je sociale omgangsvormen en kan je kind door middel van spel zijn emoties uiten.
Voorlezen: voorlezen is voor veel ouders en kinderen een fijn rustmoment. Even knus op de bank of in bed voor het slapengaan nog een boekje voorlezen. Je peuter hoort het verhaal en herkent de emoties van anderen en zichzelf.
Praat met elkaar: samen op de fiets of in de auto, of 's middags even kletsen op de bank. Vraag je peuter bijvoorbeeld wat hij het leukst vond vandaag en waarom. En vraag wat hij niet leuk vond. Zo leert hij om na te denken over zijn gevoelens.
Luister naar je kind: het is heel makkelijk om steeds advies te geven aan je kind hoe hij iets anders of beter kan doen. Uiteindelijk leert je kind er het meest van als jij het voordoet, je hem een luisterend oor biedt en vragen aan hem stelt. Op die manier kan hij zelf bedenken hoe hij een probleem kan oplossen.
Geef het goede voorbeeld: nu je peuter zijn emoties beter kan beheersen en de driftbuien (bijna) verleden tijd zijn, kun jij hem leren hoe je wél kunt omgaan met boosheid. Ziet hij jou regelmatig woedend tekeergaan, dan wordt dat zijn voorbeeld. Probeer met je eigen emoties om te gaan zoals jij graag zou willen dat je kind dat doet met die van hem. Benoem wat je doet en voelt, en wat volgens jou een goede oplossing is. Nogmaals: dit is een ontwikkeling, dus geef het tijd.
Erken de emoties van je kind: reageer niet geïrriteerd als je kind snel boos is of moet huilen, maar benoem de emotie en probeer te ontdekken wat er speelt. Dus: 'Ik zie dat je boos bent' en 'Wat is er aan de hand?' Als je merkt dat je kind hier juist bozer van wordt, kun je ook de wens van het kind benoemen. Bijvoorbeeld: 'Jij wilde graag langer in de speeltuin blijven.' Op die manier voelt je kind zich gezien. Wat kun je doen als de emoties toch hoog oplopen? Check deze tips van kinderpsycholoog Tischa Neve.
Lees ook: Alles over de ontwikkeling van je peuter
Bronnen: Nederlands Jeugdinstituut, CJG
