EMDR-therapie na een bevalling

Als je tijdens of rondom je bevalling een traumatische ervaring hebt gehad, kan dit voor psychische klachten zorgen, waaronder PTSS. EMDR is een effectieve therapie om dit te behandelen. Maar hoe werkt EMDR-therapie na een bevalling?

In samenwerking met expert

Marijke Uithol

Psycholoog

Uit onderzoek blijkt dat maar liefst 10 tot 20 procent van de vrouwen haar bevalling als traumatisch ervaart. Een tot drie procent van alle vrouwen die zijn bevallen, ontwikkelt een posttraumatische stressstoornis (PTSS). Dat zijn 2.000 tot 5.000 vrouwen per jaar. PTSS is een stoornis met lichamelijke en psychische stress- en angstklachten, die ontstaat na een traumatische gebeurtenis.

Wat is een bevallingstrauma?

Volgens het het handboek dat wordt gebruikt bij diagnoses in de psychische zorg (DSM-5) kan worden gesproken van een bevallingstrauma als je iets hebt meegemaakt waarbij iemand (bijna) overleed, of er sprake was van ernstige verwonding of seksueel misbruik. Bij een bevallingstrauma kun je bijvoorbeeld denken aan ernstig bloedverlies (fluxus) bij de moeder, een spoedkeizersnede vanwege foetale nood, vroeggeboorte of het verlies van de baby. Maar ook als er geen sprake is van een noodsituatie of reëel gevaar, kun je je bevalling als traumatisch ervaren. Bijvoorbeeld wanneer je langdurig ondraaglijke pijn hebt gehad, je machteloos of overgeleverd hebt gevoeld en/of de zeggenschap over je lichaam of je baby bent kwijtgeraakt.

Of een complicatie, medische ingreep of andere gebeurtenis tijdens de bevalling als traumatisch wordt ervaren of niet, is persoonlijk en kan per situatie verschillen. Uit onderzoek blijkt dat de communicatie rondom de bevalling een doorslaggevende rol speelt. Begrijpen wat er gebeurt, je gehoord en gesteund voelen en de zeggenschap (regie) behouden zijn hierbij cruciaal. Daarom kan het zo zijn dat een ingreep, inwendig onderzoek of opmerking van een arts voor de ene vrouw welkome hulp betekent, terwijl het voor de andere vrouw een schokkende of heel angstige ervaring is.

Hersenen, hormonen en bevallingservaring

Wat ook meespeelt bij het ontstaan van een bevallingstrauma, is de werking van de hersenen en de hormonen tijdens de bevalling. De endorfine, die zorgt dat je kunt ontspannen tijdens de bevalling, kan er ook toe leiden dat je ratio even minder goed werkt. Daardoor kan het zijn dat je minder goed in staat bent om een plotselinge verandering van de situatie, bijvoorbeeld wanneer er ineens allemaal mensen in witte jassen de verloskamer binnenkomen, te begrijpen. De uitleg is dan ook niet goed te volgen. Daardoor kun je je overvallen voelen en in paniek raken. Ook kunnen je zintuigen tijdens de bevalling extra gevoelig zijn voor prikkels, met name wanneer je stress ervaart (en dus niet in de endorfinebubbel zit). Dat maakt dat de herinnering aan een nare gebeurtenis diep in je geheugen wordt gegrift, met de zintuiglijke ervaringen en emotionele lading van dat moment.

Lees ook: Wat kun je doen bij een postnatale depressie?

Zelf verwerken van een nare bevalling

Als je tijdens je bevalling iets naars of ingrijpends hebt meegemaakt, betekent dit niet altijd dat je hier psychische klachten door krijgt. Door er (veel) over te praten en de emoties die je voelt aandacht te geven en te uiten, kun je de ervaringen verwerken. Hoe snel dit gaat, hangt onder meer af van wat je hebt meegemaakt, hoe je hebt geleerd om te gaan met emoties en hoe je wordt opgevangen door je omgeving.

Zelfs na zeer ernstige incidenten herstellen veel mensen met hulp van hun familie en vrienden. Maar het kan wel een aantal weken duren voordat de intensiteit van de emoties afneemt. Een gesprek (of meer gesprekken) met de mensen die bij je bevalling waren, zoals je verloskundige of gynaecoloog, de kraamverzorgende en je partner, kan hierbij goed helpen.

Lees ook: Een postnatale depressie: hoe ga je daar als partner mee om?

Herkennen bevallingstrauma en PTSS

Een deel van de moeders (en trouwens ook partners) heeft klachten na een nare bevallingservaring. Daarbij kun je denken aan schuldgevoelens, onzekerheid, somberheid, verdriet, onrust en paniekerigheid. Hebben negatieve emoties de overhand? En is er na een aantal weken geen verbetering? Dan is het verstandig om naar de huisarts te gaan. Door een bevallingstrauma kun je een PTSS (posttraumatische stressstoornis) ontwikkelen. Zoek daarom zeker hulp bij de volgende symptomen:

• Spontane herbelevingen (flashbacks): de nare beelden van je bevalling dringen zich steeds aan je op.
• Nachtmerries.
• Hyperalert zijn, schrikreacties, prikkelbaarheid, een kort lontje: je kunt bijvoorbeeld niet meer slapen en raakt direct erg gestrest als je baby huilt.
• Vermijding: je wilt bijvoorbeeld niet over de bevalling praten, geen foto’s zien, je durft niet langs het ziekenhuis te rijden of niet naar de nacontrole bij de verloskundige.

Zoals gezegd krijgt 1-3% van vrouwen die zijn bevallen PTSS. 20-75% van de moeders met PTSS heeft ook een postpartum depressie. De percentages voor partners zijn niet bekend, maar ook bij hen komen PTSS en postpartum depressie voor.

Gevolgen van een bevallingstrauma

Is je bevalling ingrijpend geweest en herken je jezelf in de bovenstaande beschrijvingen? Wacht dan niet met erover praten en hulp vragen. Hoe eerder een trauma wordt behandeld, hoe beter. Als je een bevallingstrauma niet goed verwerkt, kan dit nog lange tijd veel impact hebben. Dit kunnen gevolgen zijn:

• een negatief zelfbeeld
• weinig vertrouwen in je kwaliteiten als moeder
• niet in staat zijn om adequaat te reageren op de behoeften van je baby
• problemen met de borstvoeding
• je niet goed kunnen hechten met je baby
• relatieproblemen
• seksuele problemen
• niet meer zwanger durven worden, ook al wil je wel graag nog een kind
• veel angst voor een volgende bevalling

De spanningsklachten door PTSS en de stress die dit oplevert, hebben bovendien hun weerslag op je lichamelijke gezondheid. Denk bijvoorbeeld aan: slapeloosheid, extreme vermoeidheid, hartkloppingen, gewichtsverlies.

Lees ook: Posttraumatische stressstoornis (PTSS) of postpartum depressie (PPD)?

Hoe kan EMDR-therapie na een bevalling helpen?

EMDR-therapie na een bevalling is een snelle, effectieve manier om nare herinneringen te verwerken. Het effect is wetenschappelijk bewezen en het is de eerste behandeling waarnaar wordt verwezen bij PTSS-klachten. EMDR staat voor Eye Movement Desensitization and Reprocessing.

De therapie heeft effect op de manier waarop de hersenen herinneringen opslaan. Bij een schokkende gebeurtenis wordt de herinnering samen met de heftige emoties in het geheugen geparkeerd. Na EMDR-therapie slaat je brein de herinnering opnieuw op, maar zonder de heftige emotionele lading die je eraan koppelt.

Zo werkt EMDR bij een bevaltrauma

EMDR-therapie na een bevalling begint met het bespreken van de geboorte van je kind met de therapeut. Met name de gebeurtenis(sen) die heel naar of schokkend was/waren voor jou. Vervolgens ga je onder begeleiding van de therapeut in gedachten terug naar de nare gebeurtenis. Zo haal je de herinnering op uit het diepe geheugen, naar het werkgeheugen. Het beeld dat je had opgeslagen wordt zo weer heel levendig. Je voelt de spanning die dit oproept in je lichaam.

Terwijl je het beeld vasthoudt in gedachten, beweegt de therapeut zijn vingers snel heen en weer en die volg je met je ogen. Het kan ook een balk zijn waarin een balletje of lampje heen en weer gaat, dat je volgt met je ogen. Soms gebruikt een therapeut piepjes in je oren of zoemers die je vasthoudt. Of je moet ondertussen bewegingen maken of andere opdrachten doen. Het doel is hetzelfde: het werkgeheugen krijgt zoveel informatie te verwerken, dat de emotionele lading van het traumatische beeld afneemt.

Hoe gaat het daarna verder?

EMDR-therapie na een bevalling is intensief. Het roept tijdens de behandeling een stressreactie op en de verwerking is een grote geestelijke inspanning. Daardoor kun je na afloop erg moe zijn. Sommige mensen krijgen ook last van hoofdpijn. De therapeut zal je adviseren om goed uit te rusten en hiervoor de tijd te nemen.

Na de EMDR-behandeling blijft de herinnering aan de gebeurtenis bestaan, maar de heftige gevoelens die je erbij voelde toen het gebeurde, zijn een stuk minder. Daardoor kun je er makkelijker aan denken, het verwerken en zullen je klachten sterk verminderen of verdwijnen. Ook komt er ruimte voor nieuwe inzichten, waardoor je de bevalling anders kunt bekijken. Dat kan veel opluchting of rust geven.

Hoe lang duurt EMDR-therapie na bevalling?

Is er één traumatisch voorval geweest tijdens je bevalling, dan is EMDR-therapie een relatief kort traject. Meestal bestaat het dan uit een intake, een afspraak voor de behandeling en een afspraak voor de nabespreking. Soms lukt de behandeling niet in één keer, maar zijn er een paar EMDR-afspraken nodig.

EMDR-therapie kan langer duren als er meerdere nare gebeurtenissen tijdens of rondom de bevalling speelden. Het kan ook zijn dat er eerdere trauma’s uit je leven spelen waarvoor EMDR geschikt is, dan kom je ook vaker terug. EMDR kan worden gecombineerd met een andere therapie, zoals cognitieve gedragstherapie.

EMDR-traject tijdens de zwangerschap

Soms wordt pas duidelijk dat je bevalling traumatisch was als je opnieuw zwanger bent. De herinneringen komen terug en je voelt veel angst als je aan de komende bevalling denkt. EMDR-therapie kan ook tijdens de zwangerschap.

De stress die de EMDR-behandeling oproept is van korte duur en er is geen bewijs dat dit een negatieve invloed heeft op de baby of de zwangerschap. Lange tijd rondlopen met stress, angst en onbehandelde PTSS heeft wel een negatieve invloed, dus het is beter om daar wel iets aan te doen.

Lees ook: bang voor de bevalling? Dit kun je doen

Zo vind je een EMDR-therapeut

Als je denkt dat EMDR-therapie jou kan helpen na de bevalling, ga je naar de huisarts of vraag je je verloskundige waar je terechtkunt. Meestal kun je naar een psycholoog of psychotherapeut die is opgeleid tot EMDR-therapeut en die is aangesloten bij de Vereniging EMDR Nederland (VEN). Je kunt deze EMDR-therapeuten ook vinden via de website van deze vereniging. Zoek bij voorkeur een therapeut die kennis heeft van de verloskunde/geboortezorg en ervaring heeft met zwangerschaps-gerelateerde psychische klachten.

Er zijn er ook verloskundigen en bevallingsverwerkingsspecialisten die EMDR aanbieden. Hier kun je meestal alleen terecht voor een enkelvoudig, bevallingsgerelateerd trauma. Dat betekent dat het gaat om een eenmalige traumatische ervaring, tijdens de bevalling, en dat je verder geen trauma of andere psychische klachten hebt (gehad). Vraag altijd goed na welke opleiding iemand heeft gedaan en welke contra-indicaties diegene hanteert voor het behandelen met EMDR. Het kiezen voor een verloskundige of bevallingsverwerkingsspecialist kan bijvoorbeeld ook uitkomst zijn als de wachtlijst bij een psycholoog erg lang is.

Heb je bijvoorbeeld een depressie, gebruik je (nu of vroeger) medicatie voor psychische klachten, of heb je ooit te maken gehad met seksueel misbruik? Ga dan altijd naar een psycholoog of psychotherapeut voor EMDR. Met name bij complexere trauma’s of psychische klachten kan EMDR schade doen als het niet op een verantwoorde, deskundige manier gebeurt.

Werkt EMDR altijd?

EMDR is bewezen effectief en doordat het een snelle methode is, wordt het soms gezien als een wondermiddel. Máár dat is het niet. Hoe goed EMDR-therapie na je bevalling voor jou werkt hangt af van de ernst van je trauma. Maar ook hoe je er zelf tegenover staat, de kwaliteiten van de therapeut en jullie verstandhouding. Het is daarom belangrijk dat je de therapeut vertrouwt.

Om EMDR goed te kunnen toepassen hoef je niet uitgebreid te praten over je traumatische ervaring. Het is wel essentieel dat het pijnlijkste moment duidelijk is en dat je bereid bent daaraan terug te denken. De één merkt pas een tijd na de EMDR dat het heeft gewerkt, de ander loopt opgelucht de praktijk van de therapeut uit. En soms werkt een andere therapie beter.

Kosten en vergoeding van EMDR-therapie na bevalling

Bij verwijzing door de huisarts, bedrijfsarts of een medisch specialist wordt EMDR-therapie na de bevalling vergoed uit het basispakket van de zorgverzekering. Je betaalt hiervoor wel eigen risico, en de specialist waar je naartoe gaat moet een contract hebben met je zorgverzekering. Zonder verwijzing via de huisarts is soms vergoeding vanuit de aanvullende verzekering mogelijk. De therapeut moet dan wel zijn aangesloten bij een beroepsvereniging die is goedgekeurd door de zorgverzekering.

Kijk altijd goed in de polisvoorwaarden of bel met je zorgverzekering of en wanneer EMDR wordt vergoed. Is dit niet het geval, dan moet je de consulten zelf betalen en de kosten daarvan kunnen flink verschillen. Houd rekening met een tarief van 80 tot 100 euro per consult.

Bronnen: EMDR.nl, NVOG.nl, Volkskrant.nl, EMDR Centrum Nederland, Zorgwijzer.nl – Beeld: Getty Images