Wat is een vroeggeboorte?
In Nederland worden jaarlijks zo'n 12.000 baby's te vroeg (prematuur) geboren. Dat staat gelijk aan ongeveer 6,9% van alle baby's die jaarlijks worden geboren. Je spreekt van een vroeggeboorte of premature baby als een zwangerschap vroegtijdig – spontaan of kunstmatig – wordt afgebroken in de periode tussen de 20ste en de 37e week van de zwangerschap. Wordt je baby geboren na een zwangerschapsduur van 32 weken of minder? Dan is er sprake van extreme prematuriteit.
Wanneer is een baby levensvatbaar?
Baby's worden in Nederland actief opgevangen in ziekenhuizen als ze geboren worden na 24 weken zwangerschap. Dat houdt in dat de neonatologen als het nodig is de baby intuberen, ademhalingsondersteuning geven en veel doen aan warmtemanagement.
Hartmassage en bloeddrukondersteunende medicatie worden niet gegeven. De kwaliteit van leven van een baby die hierdoor overleeft, is nog te slecht. Bij een geboorte voor de 24ste week van de zwangerschap is de behandeling van een baby gericht op comfort van het kind in plaats van overleven.
Wordt een baby vlak na de 24ste week geboren, dan overleeft bijna 56% van de kinderen. Bij elke week die daarbij komt, stijgen de overlevingskansen van de baby flink. Na 26 weken overleeft 71,5%, na 27 weken 80% tot 90% en na 28 weken zelfs 95%.
Na 34 weken heeft een premature baby bijna even goede kansen als een voldragen baby. Kinderen geboren onder de 32 weken worden altijd opgenomen op de neonatale intensive care (NICU).
Lees meer: Dit gebeurt er op een NICU
Levenskwaliteit
Overleven wil helaas niet zeggen dat de levenskwaliteit van een baby in alle gevallen goed is. Bij de geboorte van een kind tussen de 24 en 26 weken worden ouders daarom op een specifieke manier begeleid en voorgelicht. Ze krijgen de mogelijkheid om te kiezen voor een behandeling gericht op comfort. Deze gesprekken vinden indien mogelijk al voor de geboorte plaats, meestal met een neonatoloog en een gynaecoloog. Zij leggen de ouders zoveel mogelijk uit over de mogelijke problemen die hun kind te wachten staan.
De meest voorkomende problemen bij veel te vroeg geboren baby's zijn: onrijpe longen, problemen met de bloedsomloop, hersenbloedingen en ernstige infecties. Vanaf 34 weken zwangerschap heeft een te vroeg geboren baby bijna even goede kansen als een kind dat 'op tijd' is geboren.
Oorzaken spontane vroeggeboorte
Van alle vroeggeboortes wordt 20% kunstmatig opgewekt vanwege een medische oorzaak. De overige 80% gebeurt spontaan. Aan deze spontaan opgetreden vroeggeboorten kan meestal geen duidelijke oorzaak worden gekoppeld. Wel is bekend dat deze oorzaken een rol kunnen spelen:
Voorgeschiedenis
Als je vroegtijdig bent bevallen bij je vorige zwangerschap, loop je meer risico om ook bij je volgende zwangerschap vroeg te bevallen.Verkorte baarmoedermond
Vrouwen met een verkorte baarmoedermond lopen meer risico op een vroege bevalling. Een verkorte baarmoedermond komt vaak voor bij dochters van vrouwen die vroeger het deshormoon hebben gebruikt. Ook een operatie aan de baarmoedermond kan die hebben verkort of verslapt.Te veel vruchtwater
Een teveel aan vruchtwater (polyhydramnion) verhoogt de kans op een vroeggeboorte. Dat kan namelijk een overdruk op de vliezen veroorzaken, waardoor er eerder scheurtjes ontstaan. Wanneer het op tijd wordt ontdekt, kan door middel van een vruchtwaterpunctie het teveel aan water worden afgevoerd. Een teveel aan vruchtwater kan worden veroorzaakt door zwangerschapsdiabetes.Meerlingenzwangerschap
Bij een meerling is de fysieke ruimte in de baarmoeder minder groot, waardoor de vliezen eerder kunnen breekt.Vleesbomen
Vleesbomen zijn goedaardige knobbels in de wand van de baarmoeder, die bestaan uit spier- en bindweefsel. Tijdens een zwangerschap groeien de vleesbomen. Als ze heel groot worden, loop je meer risico op een miskraam of een vroeggeboorte.Vaginale infecties
Infecties zijn de belangrijkste oorzaak van spontane vroeggeboortes. En dan met name een bacteriële infectie van de vagina. Normaal gesproken is daar een goed evenwicht tussen de aanwezige bacteriën. Maar als één soort overheerst – oftewel bacteriële vaginose – kan dat uitgroeien tot een infectie. Die infectie kan vervolgens vanuit de vagina omhoog 'kruipen' en zo de vliezen of de vruchtzak infecteren. Het lichaam reageert daar meteen op door de bacteriële infectie uit te drijven, met weeën als gevolg.Problemen met de placenta, zoals een loslatende placenta of een placenta die niet goed werkt.
Een hoge bloeddruk bij de moeder.
IVF of ICSI
Bij zwangerschappen die zijn ontstaan met behulp van IVF of ICSI is er een verhoogde kans op een vroeggeboorte. Het is niet helemaal duidelijk of dit komt door de behandeling of door de verminderde vruchtbaarheid.
Andere mogelijke oorzaken vroeggeboorte
Naast bovenstaande oorzaken is er ook een samenhang aangetoond tussen deze factoren en vroeggeboortes:
Gebruik van alcohol of drugs en roken tijdens de zwangerschap.
Infecties en ontstekingen in het lichaam van de moeder.
Vruchtbaarheid bevorderende middelen.
Een korte tijd tussen twee zwangerschappen.
leeftijd van de moeder: hoe ouder, hoe meer kans op vroeggeboorte.
Vroeggeboorte voorkomen
Een vroeggeboorte voorkomen is helaas moeilijk. Soms wordt geprobeerd de bevalling uit te stellen. Dit hangt af van allerlei factoren, zoals de gezondheid van de moeder en de baby, de duur van de zwangerschap en hoeveel ontsluiting er is. Soms komen de weeën niet meer terug en bevalt een vrouw uiteindelijk pas na 37 weken.
Als de vliezen zijn gebroken of als er ontsluiting is, maar geen weeën, kan bedrust bijdragen aan het uitstellen van de bevalling. In sommige situaties zijn weeënremmers (medicatie) een optie, maar die kunnen de zwangerschap hooguit een aantal dagen verlengen. Dit geeft wel wat extra tijd om de longrijping van de baby te versnellen met medicatie. Is de ontsluiting meer dan vijf centimeter, dan is de geboorte waarschijnlijk niet meer uit te stellen. En er zijn ook situaties waarin het veiliger is om de baby geboren te laten worden.
Lees ook: Deze signalen kunnen op een vroeggeboorte wijzen
Speelt beweging een rol?
Er zijn geen aanwijzingen dat spontane vroeggeboortes worden veroorzaakt door veel tillen of sporten. Sterker nog, verantwoord in beweging blijven tijdens je zwangerschap vergroot de kans op een goede afloop van je zwangerschap. Daarnaast heeft je baby heeft er baat bij. Maar wat kan wel en wat kan niet? Bewegingsdeskundige Esther van Diepen bespreekt de do's en don'ts voor sporten tijdens de zwangerschap en geeft handige tips.
Extreme vroeggeboorte: tussen 24 en 26 weken
Een geboorte tussen 24 en 26 weken zwangerschap wordt een extreme vroeggeboorte genoemd. Voor 24 weken zwangerschap zijn de overlevingskansen van een baby erg klein en is er een groot risico op ernstige handicaps. In Nederland kunnen baby's die vanaf 24 weken zwangerschap worden geboren actief worden opgevangen door de kinderarts-neonatoloog. Dat betekent dat de baby naar de NICU (neonatale intensive care) gaat en de zorg erop is gericht om hem een zo goed mogelijke start te geven. Dit gebeurt in overleg met de ouders. Vanaf 26 weken zijn artsen verplicht je baby actief op te vangen in het ziekenhuis.
Er zijn in Nederland negen NICU-afdelingen. Als het dichtstbijzijnde ziekenhuis geen NICU heeft, kan dit betekenen dat je een eind moet reizen naar een ander ziekenhuis. Als het kan, beval je in het ziekenhuis waar een NICU is. Anders wordt je premature baby hier zo snel mogelijk met een speciale ambulance naartoe gebracht.
Levenskwaliteit na extreme vroeggeboorte
Bij een extreme vroeggeboorte worden ouders door de gynaecoloog en/of de neonatoloog begeleid met gesprekken over de overlevingskansen en de levenskwaliteit van hun premature baby. De artsen geven zo goed mogelijk uitleg over de kansen van de baby en de problemen die hem waarschijnlijk te wachten staan.
Daarbij komen de ouders voor een moeilijke beslissing te staan: de keuze tussen een actief medisch beleid gericht op overleving en een zo goed mogelijke start, of een behandeling gericht op comfort. Dat laatste betekent dat de baby zal overlijden. Als het kan vinden deze gesprekken voor de geboorte plaats. De artsen proberen ouders zo goed mogelijk te helpen bij deze keuze, waar ze zo plotseling mee te maken krijgen. Ook is er een online Keuzehulp Extreme Vroeggeboorte.
Lees ook: Omgaan met het verlies van je baby
Hoe ziet een extreem premature baby eruit?
Een premature baby is lichamelijk nog niet volledig ontwikkeld. Is een baby kort voor de 37 weken geboren? Dan is hij alleen kleiner en lichter dan een voldragen baby en ziet hij er kwetsbaarder uit. Bij erg vroeg geboren premature baby's kunnen er ook andere uiterlijke verschillen zijn. Deze uiterlijke kenmerken kan een premature baby hebben:
Achterlopen in groei: het gewicht, de lengte en de schedelomtrek. Hoe korter de baby in de baarmoeder zat, hoe kleiner hij is.
Een relatief groot hoofd.
Een doorzichtige en kwetsbare huid: de bloedvaten, spieren en ribben zijn duidelijk te zien.
Fijn donshaar op de schouders, rug en armen (lanugo).
Een 'slap' voorkomen: de spieren en zenuwen zijn nog niet volgroeid.
De geslachtsorganen zijn nog niet helemaal ontwikkeld. Bij jongetjes zijn de teelballen vaak nog niet ingedaald en bij meisjes bedekken de grote schaamlippen de kleine nog niet.
De oren zijn week en plooibaar. Toch is het gehoor vaak al prima. Dit wordt getest na een aantal dagen.
De zuigreflex is bij premature baby's aanwezig en is met een fopspeen te stimuleren. De coördinatie van zuigen en slikken is nog niet goed ontwikkeld, daarom krijgt de baby een maagsonde voor de voeding. Vanaf ongeveer 34 weken kan een premature baby voorzichtig zelf gaan drinken.
De longen, nieren, hersenen, het hart en de spijsverteringsorganen zijn nog onrijp. Een premature baby kan heel ziek worden van een infectie, omdat het immuunsysteem nog onvoldoende is ontwikkeld.
Gevolgen van een extreme vroeggeboorte
Een veel te vroeg geboren baby kan lichamelijke problemen krijgen na de geboorte. Bijvoorbeeld met de ademhaling, het centrale zenuwstelsel, de spijsvertering, het afweersysteem en de temperatuurregulatie. Er is een kans dat deze problemen leiden tot een handicap, maar dit hoeft niet.
Hoe verder de zwangerschap gevorderd is bij de geboorte, hoe kleiner de kans op problemen. Deze lichamelijk gevolgen kan een vroeggeboorte met zich meebrengen:
Ademhaling van een premature baby. Premature baby's ademen snel, oppervlakkig en onregelmatig. De luchtwegen zijn nog onvoldoende uitgerijpt. Wordt een baby geboren voor de 28 weken, dan ontbreekt ook de stof die ervoor zorgt dat het zuurstoftransport van de longen naar het bloed goed verloopt. Die ontbrekende stof kan met een klein slangetje in de longen worden toegediend. Veel premature baby's hebben tijdelijk het Infant respiratory distress syndrome (IRDS). Dit is een aandoening waarbij de longen nog niet voldoende zuurstof kunnen opnemen. De baby heeft dan extra ademhalingsondersteuning nodig en soms extra zuurstof. Meestal ademt de baby zelf, maar in een enkel geval moet hij kort worden beademd. Ook kan een te vroeg geboren baby vergeten adem te halen (apnoe). Hiervoor krijgt de baby een medicijn dat een soort cafeïne bevat (coffeïne).
Hart van een premature baby. Het hart van een te vroeg geboren baby werkt bijna altijd uitstekend. Soms wordt er na enkele dagen een ruis gehoord. Dit kan komen door een open verbinding tussen de lichaamsslagader en de longslagader. Deze verbinding is van nature aanwezig vóór de geboorte. Na de geboorte moet deze open verbinding spontaan sluiten en wordt al het bloed langs de longen gestuurd. Bij premature baby's gebeurt dit sluiten vaak wat later. Meestal is dit niet schadelijk voor de baby en wordt het alleen vastgesteld en gecontroleerd.
Premature baby's liggen tot ongeveer 35 weken aan een monitor die de hartslag, ademhaling en het zuurstofgehalte registreert. Op een intensive care krijgen premature baby's ook een continue huidthermometer en wordt de bloeddruk regelmatig gemeten. Mocht de hartslag opeens dalen of is er iets met de ademhaling, dan gaat er een alarm af en kan de verpleging of de arts direct ingrijpen.Spijsvertering van een premature baby. Ook de darmen van een te vroeg geboren baby zijn nog niet volledig ontwikkeld. Het is belangrijk dat de darmen voorzichtig met kleine hoeveelheden wennen aan moedermelk. Als het niet lukt om eigen moedermelk te geven, kunnen baby's in sommige ziekenhuizen eerst donormelk krijgen en anders kunstvoeding. Als de voeding goed loopt en de ontlasting op gang komt, wordt de voeding uitgebreid. De voeding wordt gegeven via een neusmaagsonde, omdat premature baby's de eerste tijd nog niet (goed genoeg) zelf kunnen drinken.
Kinderen die geboren zijn onder de 32 weken hebben een grote kans op een darminfectie. Ze worden dan plotseling ziek, krijgen een bolle buik en verdragen de voeding niet meer. In de ontlasting kan bloed zitten, omdat de darmwanden stuk gaan. De baby krijgt dan antibiotica en tijdelijk geen sondevoeding. Vaak is rust voor de darmen en antibiotica genoeg om na enkele dagen weer op te knappen, soms is een operatie nodig.Geelzucht bij premature baby. Alle pasgeboren baby's worden na een paar dagen een beetje geel. Dat is normaal. De gelige huidskleur ontstaat door een afvalstof van rode bloedcellen: bilirubine. Die afvalstof wordt verwerkt door de lever, maar doordat die nog onrijp is, komt er te veel bilirubine in het lichaam. Bij premature baby's is de lever nog onrijper en wordt het bilirubinegehalte te hoog. Dit kan schadelijk zijn voor de hersenen. De baby krijgt daarom fototherapie: hij moet onder een blauwe lamp liggen met een zonnebril op. Door het uv-licht wordt de bilirubine afgebroken.
Afweersysteem van een premature baby. Een premature baby heeft een minder goede afweer en is daardoor gevoelig voor infecties. Zodra er tekenen zijn van een mogelijke infectie (bijvoorbeeld bij temperatuurwisselingen of als een baby minder reageert), wordt de baby onderzocht door bloedafname en kweken. Ook krijgt hij antibiotica. Is er geen duidelijke oorzaak voor de vroeggeboorte? Dan kan er ook sprake zijn van een infectie. Uit voorzorg krijgt de baby antibiotica tot de uitslagen van de onderzoeken bekend zijn. Als daaruit blijkt dat er geen infectie is, wordt de antibiotica meteen gestopt. Extreem vroeg geboren baby's zijn ook vatbaarder voor gistinfecties (candida). Premature baby's onder de 26 weken krijgen in sommige ziekenhuizen preventief geneesmiddelen om dit te voorkomen.
Waarom moet een premature baby in de couveuse?
Te vroeg geboren baby's kunnen hun eigen temperatuur nog niet regelen. Ze verliezen snel hun warmte doordat de huid doorlaatbaarder is en koelen daardoor snel af. In een couveuse worden de temperatuur en de luchtvochtigheid afgestemd op wat een premature baby nodig heeft.
Lees ook: De afdeling neonatologie: dit kun je verwachten
Latere gevolgen van een vroeggeboorte
Uit onderzoek blijkt dat vroeg geboren baby's vaker huilen en de motorische ontwikkeling soms langzamer gaat. Premature baby's lijken als ze ouder worden vaker ADHD te ontwikkelen en concentratieproblemen te hebben. Daarnaast kunnen er lichamelijke problemen overblijven, zoals een aandoening aan de longen, darmproblemen, minder zicht, gehoorproblemen of een vertraagde of afwijkende ontwikkeling.
Lees ook: Alles over de ontwikkeling van een couveusebaby
Hoe ga je om met een premature baby?
Als ouder van een te vroeg geboren baby krijg je te maken met een wirwar van gevoelens en emoties: angst, verdriet, onzekerheid en bezorgdheid, en natuurlijk trots en blijdschap bij elke kleine stap vooruit. Je hebt je niet of nauwelijks kunnen voorbereiden op de vroeggeboorte van je baby. Soms ligt hij ook in een ziekenhuis ver weg, zodat je niet zo vaak bij hem kunt zijn als je wil.
Waarschijnlijk had je je de bevalling en kraamtijd heel anders voorgesteld. Soms kan het tijd kosten voor je het gevoel hebt dat je écht een band hebt met je baby. Gelukkig word je in het ziekenhuis als ouders nauw betrokken bij de verzorging en kun je, als je baby's gezondheid het toelaat, je kind 'kangoeroeën'. Dit wordt in veel ziekenhuizen ook wel 'buidelen' of 'huid-op-huidcontact' genoemd. De baby wordt op je blote borst gelegd, zodat je hem voorzichtig kunt leren kennen.
Huid-op-huidcontact is voor zowel jou als je baby heel belangrijk. Door het buidelen is het voor je baby makkelijker om zijn lichaamstemperatuur te reguleren. Vaak worden de ademhaling en de hartslag ook stabieler. De moedermelkproductie komt door buidelen vaak sneller op gang. En het is fijn om je baby zo dichtbij te hebben en iets voor hem te kunnen doen
Borstvoeding bij een premature baby
Te vroeg geboren baby's zijn vaak nog niet in staat om aan de borst te drinken. Maar moedermelk is bij premature baby's wel erg belangrijk. Moedermelk is licht verteerbaar, beschermt de darmen en bevat veel afweerstoffen die de baby behoeden voor (darm)infecties.
Moeders van premature baby's kunnen direct na de geboorte beginnen met kolven. De eigen moedermelk kan dan via een sonde aan de baby worden gegeven, tot hij zelf aan de borst of uit een fles kan drinken. Op de meeste neonatologie-afdelingen zijn lactatiekundigen aanwezig die de moeder helpen met kolven en het leren drinken uit de borst begeleiden.
Overplaatsing premature baby
Als een premature baby geen IC-zorg meer nodig heeft, kan hij worden overgeplaatst van de NICU naar een high care of medium care afdeling om verder te groeien, te leren drinken en verder te ontwikkelen. Als je voor de NICU naar een ziekenhuis in een andere woonplaats moest, kun je nu vaak naar een ziekenhuis in de buurt. Meestal gebeurt de overplaatsing als je baby ouder is dan dertig weken, groter is dan een kilo, als de voeding goed loopt en je baby weinig of geen ademhalingsondersteuning meer nodig heeft.
Het overplaatsen is een spannend moment. Ouders zijn net gewend aan de situatie op de NICU en weten dat er op alles wordt gelet. Maar voor de baby is het beter om meer rust om zich heen te hebben, zonder alle alarmen. Een premature baby wordt pas overgeplaatst als dit verantwoord is. De overplaatsing gebeurt per ambulance.
Wanneer mag een premature baby naar huis?
Premature baby's gaan vaak rond de uitgerekende datum naar huis. Soms wat eerder, soms wat later. De artsen houden een aantal punten in de gaten om te bepalen wanneer je baby met jullie mee naar huis kan. Dit zijn de voorwaarden:
Een stabiele hartslag en zuurstofgehalte.
Een stabiele temperatuur, die je baby zelf op peil kan houden.
Goed zelf kunnen drinken.
Je baby moet minimaal 2 kilo wegen.
Voordat jullie naar huis gaan, bereidt de verpleging jullie hierop voor. Soms is er thuis nog medische zorg nodig. Je leert dan in het ziekenhuis hoe jullie je baby thuis zelf kunnen verzorgen. In sommige ziekenhuizen kun je hier eerst een nacht op een overgangskamer mee oefenen. Eenmaal thuis kun je vaak een aantal uren speciale kraamzorg krijgen. Dit heet couveuse nazorg en helpt je op weg na een hectische tijd in het ziekenhuis. Dit zit niet in het basispakket. Vraag dus bij je zorgverzekering na waar jullie recht op hebben.
Premature baby's hebben na thuiskomst vaak extra begeleiding nodig, bijvoorbeeld van een lactatiekundige, een fysiotherapeut en/of een logopedist. Dit gebeurt vaak in samenwerking met het ziekenhuis.
Thuis met je premature baby: tips
Het moment dat een premature baby thuiskomt is feestelijk, maar ook heel spannend. Je moet wennen aan de nieuwe situatie met je kwetsbare baby thuis waar jij en je partner nu opeens helemaal alleen voor moeten zorgen. Een premature baby maakt vaak meer geluiden dan een op tijd geboren baby. Dat kan 's nachts zorgen voor onrust en onzekerheid.
Daarnaast kan een premature baby gespannen zijn en zich overstrekken. De fysiotherapeut geeft goede tips en houdingsadviezen voor de ouders, bijvoorbeeld:
Probeer een ronde houding te maken. Houd je baby dicht tegen je aan, waarbij je met je ene arm zijn hoofd en rug goed ondersteunt en met je andere arm zijn benen en billen. Richt de schouders en armen van je baby naar voren en buig de heupen licht.
Leg je baby met zijn borst of buik over je been, terwijl je zelf op de grond of op de bank zit. Hierdoor neemt hij een gebogen houding aan.
Je kunt je baby op zijn rug op je bovenbenen leggen, waarbij zijn benen naar je buik gericht zijn en zijn hoofd richting je knieën ligt. Zet je voeten op een verhoging.
Laat je baby niet 'staan'. Dit is een reflex en die moet hij juist afleren. Een baby mag pas staan als hij ook goed zelf kan zitten.
PTSS bij ouder na vroeggeboorte
Als je baby (extreem) vroeggeboren wordt, zorgt dat voor veel angsten en stress. Sommige ouders krijgen na een stressvolle geboorte last van psychische klachten. Het lukt niet meer om te ontspannen, je schrikt van elk geluid, je voelt je aldoor verdrietig, angstig, somber of juist vlak. Ook kun je last hebben van herbelevingen en nachtmerries, veel angst voelen als je terugdenkt aan de bevalling of het ziekenhuis, of geen foto's durven bekijken. Wacht niet met hulp zoeken als je deze klachten hebt. Ze kunnen duiden op een posttraumatische stressstoornis (PTSS).
Bron: Volksgezondheid en Zorg, St. Antonius, Nederlands Jeugdinstituut
