Hormonen, zwangerschap en je humeur
Een zwangerschap kan van alles met je humeur doen. Emotionele buien en stemmingswisselingen zijn meestal normaal tijdens de zwangerschap, vooral in het eerste trimester. Je hormoonhuishouding verandert enorm en hormonen zijn van invloed op hoe je je voelt, lichamelijk én mentaal. Met name verandering van de oestrogeen– en progesteronspiegels zou bij de psyche tijdens de zwangerschap een rol spelen.
Bij sommige zwangere vrouwen kan dit, vaak in combinatie met andere factoren, depressieve of angstklachten veroorzaken of aanwakkeren. Verder kan de zwangerschap je schildklierfunctie ontregelen, wat ook kan zorgen voor psychische klachten die je bij een depressie kunt hebben.
Lees ook: Dit doen zwangerschapshormonen met je lijf en humeur
De psyche en de zwangerschap
Een kind krijgen is indrukwekkend. Vooral als je voor het eerst moeder wordt, verandert je leven drastisch. Je krijgt er een grote verantwoordelijkheid bij, je relatie wordt anders, je moet je huis en misschien je werk aanpassen. Dat kan overweldigend voelen en je emotioneel maken.
Ondertussen gaan de dagelijkse dingen en alle verplichtingen gewoon door, waardoor je misschien niet aan de rust toekomt die je eigenlijk nodig hebt. De ene vrouw kan dit prima aan en benadert het vol optimisme, de ander heeft meer moeite met alle veranderingen en voelt zich misschien emotioneel, verdrietig, paniekerig of gaat doemdenken. Je persoonlijkheid speelt een rol bij psychische klachten tijdens de zwangerschap, maar ook hoe goed of slecht je tegen vermoeidheid en stress kunt en hoe je je fysiek voelt.
Prenatale depressie: wat is dat?
De meeste mensen weten dat je na de bevalling een postpartum depressie kunt krijgen. Dat je ook tijdens de zwangerschap depressief kunt zijn, is veel minder bekend. Toch heeft naar schatting één op de tien zwangere vrouwen last van een prenatale depressie.
Dat stemmingswisselingen en neerslachtigheid ook bij een gezonde zwangerschap kunnen voorkomen, maakt een prenatale depressie lastig te herkennen. Vaak denken vrouwen dat hun klachten er nu eenmaal bij horen, terwijl er eigenlijk meer aan de hand is.
Lees ook: Keet had een prenatale depressie: 'Hoe groter mijn buik werd, hoe ongelukkiger ik me voelde'
Hoe herken je een prenatale depressie?
De kenmerken van een prenatale depressie verschillen per persoon, maar dit kan erbij horen:
-
Je voelt je veel vaker ongelukkig, somber of schuldig dan blij
-
Je voelt juist weinig tot niets
-
Huilbuien
-
Negatieve gedachten, angst en paniek, vooral m.b.t. de zwangerschap en moeder worden
-
Prikkelbaar
-
Extreme vermoeidheid
-
Concentratieproblemen
-
Niet kunnen genieten van bewegingen van je baby, geen contact willen maken
-
Moeite met het accepteren van lichamelijke veranderingen
-
Spijt van de zwangerschap
-
Geen zin in sociale contacten
-
Het gevoel dat je in een negatieve spiraal zit die je niet kunt doorbreken
-
Suïcidale gedachten
-
De klachten gaan niet vanzelf over, maar houden weken tot maanden aan. Ook lukt het je niet ze te relativeren
Lees verder: Prenatale depressie: wat kun je doen?
Angst en paniekaanvallen tijdens de zwangerschap
Je kunt tijdens de zwangerschap ook worden overvallen door angst of paniekaanvallen krijgen. Dit kan een puur fysieke oorzaak hebben: zwangere vrouwen kunnen last hebben van kortademigheid, hyperventilatie en hartkloppingen, wat erg angstig kan maken (ook al is het niet gevaarlijk). De angst kan ook vooral mentaal zijn, maar wel fysiek voelbaar: je gaat erdoor zweten, krijgt buikpijn, je hart gaat tekeer.
Angst of paniek kan te maken hebben met de bevalling, zorgen over je baby of het gevoel dat je het moederschap niet aankunt. Je kunt gaan doemdenken of piekeren. Soms haalt de zwangerschap ook onverwerkte ervaringen omhoog, die je bijvoorbeeld hebt opgedaan in je eigen jeugd. Als je overweldigende angst of paniek ervaart zonder directe dreiging van gevaar in je omgeving, wordt dat een angststoornis genoemd.
Lees ook: Bang voor de bevalling? Dit kun je doen
Obsessieve-compulsieve stoornis
Bij een obsessieve-compulsieve stoornis heb je zoveel last van angstige dwanggedachten en besteed je zoveel tijd aan dwangmatige handelingen, dat het een normaal dagelijks leven in de weg staat. Tijdens de zwangerschap kunnen vrouwen bijvoorbeeld heel bang zijn om ziek te worden of hun baby te besmetten met de toxoplasmose– of listeriabacterie. Ze vermijden openbare plekken, durven geen groente meer te eten en zijn continu bezig met schoonmaken en handen wassen. Of ze kunnen voortdurend behoefte hebben aan controle van de baby door de verloskundige of gynaecoloog.
Ook zou een minder goed werkend geheugen door toename van oxytocine ervoor kunnen zorgen dat zwangere vrouwen meer geneigd zijn steeds dingen te controleren, wat uiteindelijk kan leiden tot dwangmatig gedrag.
Lees ook: Dit kan zwangerschapsdementie allemaal met je doen
Nesteldrang is een normaal verschijnsel in het derde trimester van de zwangerschap. Ook al kun je dan ook druk zijn met poetsen, ordenen en veiligheid creëren voor je baby, dit is vrijwel nooit een dwangstoornis. Lees hier meer over nesteldrang.
Risicofactoren psychische klachten tijdens de zwangerschap
Elke vrouw kan te maken krijgen met een prenatale depressie en/of een angst- of dwangstoornis, ook als je nooit eerder psychische klachten hebt gehad. Wel zijn er factoren die de kans kunnen vergroten:
-
Een voorgeschiedenis met depressie, burn-out, dwangstoornis of angstklachten
-
Een ongeplande of ongewenste zwangerschap
-
De zwangerschap kwam juist moeilijk tot stand
-
Een eerdere gecompliceerde zwangerschap of traumatische bevalling
-
Ervaring met een miskraam
-
Ervaring met seksueel misbruik of mishandeling in de jeugd
-
Zorgelijke omstandigheden, zoals relatieproblemen, financiële problemen of werkstress
-
Weinig steun uit de omgeving, eenzaamheid
Tips: Zo verwerk je een traumatische bevalling sneller
Leestip over de psyche en zwanger
Na een traumatische bevalling neemt de kans op psychische klachten toe, of kunnen de klachten bij een volgende zwangerschap opspelen. Een fijne steun in de rug is het boek Perfecte bevallingen bestaan niet van verloskundige en coach Diana Koster. Empathisch geschreven, met veel inzichten en praktische adviezen.
Wanneer aan de bel trekken bij psychische klachten?
Bij controles zal de verloskundige je vragen hoe het met je gaat en hoe je je voelt. Het is altijd verstandig om het met haar te bespreken als je je regelmatig neerslachtig voelt. Neem ook contact met haar op als je je somber voelt, veel piekert, aldoor wilt slapen of juist niet kunt slapen, of als je last hebt van paniek of angstige gedachten. Zeker als dit langer dan een week aanhoudt of als je je eigen gedachten en gedrag bedreigend vindt. Je verloskundige kan inschatten of psychische begeleiding nodig is, waarna je samen met de huisarts kijkt welke vorm geschikt is. Als je liever direct naar je huisarts gaat, kan dat natuurlijk ook.
Psychische begeleiding als je zwanger bent
Als bij de huisarts blijkt dat professionele begeleiding verstandig is, zijn er verschillende opties. Je kunt een doorverwijzing krijgen naar een psycholoog of psychiater voor psychotherapie en als het nodig is medicatie. Soms blijken gesprekken in groepsverband het meest geschikt en ook online coaching kan een mogelijkheid zijn. Dit hangt af van de aard en ernst van je klachten.
De POP-poli
Soms verwijst de huisarts of verloskundige zwangere vrouwen met psychische klachten door naar de POP-poli in het ziekenhuis of een ander medisch centrum. POP staat voor Psychiatrie, Obstetrie (verloskunde) en Pediatrie (kindergeneeskunde). Deze afdelingen werken bij de POP-poli samen om zwangere vrouwen met psychische klachten zo goed mogelijk te kunnen begeleiden, ook na de bevalling. Dit gebeurt aan de hand van gesprekken en soms ook met medicatie zoals antidepressiva.
Ook als je nog niet zwanger bent, maar wel een kinderwens hebt en antidepressiva slikt of psychische klachten hebt, kun je voor begeleiding terecht bij de POP-poli.
Hebben verdriet of emoties invloed op je zwangerschap?
In de buik krijgt een baby veel mee van de stemming van de moeder. Via zijn zintuigen merkt hij haar hartslag en stem en of haar lichaam gespannen of ontspannen is. Maar ook stresshormonen komen via de placenta bij de baby terecht.
Hoe dit de baby beïnvloedt, hangt erg af van de aard van de psychische klachten. De stemming en keuzes van de moeder kunnen ook later invloed hebben op de baby, bijvoorbeeld omdat ze een gezonde hechting in de weg staan. De volgende risico's en gevolgen kunnen voorkomen:
-
Hoge bloeddruk bij de moeder
-
Verzoek om een keizersnede uit angst voor de bevalling
-
Lage APGAR-scores
-
Opname in de couveuse
-
Problemen bij de hechting (moeder-kind-band)
-
Verergering van de klachten bij de moeder na de bevalling
-
Meer kans op een postpartum depressie
Met goede begeleiding hoeven deze complicaties zich niet voor te doen. Daarom is het belangrijk om op tijd hulp te zoeken als je merkt dat je niet goed in je vel zit, zodat ook je baby goed in de gaten kan worden gehouden. Ook na de geboorte blijft dit belangrijk.
Psyche, zwanger en acupunctuur
Naast psychische begeleiding kan acupunctuur helpen bij angst en depressie, maar ook bij verschillende zwangerschapsklachten die je stemming mogelijk beïnvloeden. Denk aan een verstoorde hormoonbalans, slaapproblemen en extreme vermoeidheid. Lees meer over acupunctuur tijdens de zwangerschap.
De bevalling voorbereiden
Stress door een problematische zwangerschap kan een goede bevalling in de weg staan. En een vervelende bevallingservaring kan psychische klachten verergeren of een postpartum depressie veroorzaken. Het is daarom verstandig om je bevalling zorgvuldig voor te bereiden. Denk goed na over hoe jij graag wilt bevallen, wat je wel en niet fijn lijkt en hoe je begeleid wilt worden. Je verloskundige en je therapeut, maar ook een geboortecoach of doula kunnen je hierbij adviseren.
Vaak geeft het rust om je wensen op te schrijven in een geboorteplan. Bij yoga of een zwangerschapscursus gericht op vertrouwen en ontspanning kun je leren zo goed mogelijk om te gaan met spanning. Ook geruststellende steun van een doula, die de hele bevalling bij je blijft en je helpt ontspannen, kan je ervaring positief beïnvloeden.
Handig: Handleiding: zo schrijf je een geboorteplan.
Taboe psychische klachten tijdens zwangerschap
Het standaard beeld van zwangere vrouwen is dat ze stralen, liefdevol hun buik aaien en met een gelukzalige glimlach babykleertjes kopen. Dat maakt het voor vrouwen die er helemaal niet zo van genieten extra lastig om dit aan zichzelf toe te geven, laat staan om erover te praten.
Op depressieve klachten en angst tijdens en na de zwangerschap rust een taboe en vrouwen schamen zich er vaak voor of voelen zich schuldig. Maar dat je je zo voelt maakt je geen minder goede (aanstaande) moeder en je bent zéker niet de enige. Openheid is juist zo belangrijk, omdat je deze periode beter doorkomt met professionele begeleiding, empathische steun en praktische hulp uit je omgeving.
Meer lezen: 'Postnatale depressie bij vaders onvoldoende erkend'
Bron: De Verloskundige
